Bilgisayar Sistemi Bileşenleri ve

İşletim Sistemleri
 İşlemci (Ana işlem birimi – AİB)

Ana Hafıza

Bilgisayar • Gerçek hafıza veya birincil hafıza olarak da

bilinir.
Sisteminin • Elektrik kesildiğinde bilgileri
Temel kaybolduğundan, uçucu bir hafızadır.

Elemanları G/Ç modülleri

• İkincil hafıza sürücüleri

• Haberleşme birimleri
• Terminaller (uç birimler)
 • Sistem BUS (Adres yolu, Veri
Yolu, Denetim yolu)
 Süreçler, hafıza ve G/Ç
modülleri arasında
haberleşmeyi sağlar.

Bilgisayar Sisteminin Temel

Elemanları
Bilgisayar Sisteminin
Üst Seviye Bileşenleri

• İşlemci (CPU) kayıtçıları (register)

• Kullanıcıya görünen kayıtçılar:
• Veri Kayıtçısı : Verileri üzerinde
tutar.
• Adres Kayıtçıları: Adresleri
üzerinde tutar.
• Kontrol ve durum kayıtçıları:
• Program Sayacı (Pogram Counter,
PC): Çalıştırılacak olan bir komutun
adresini içerir.
• Komut Kayıtçısı (Instruction
Register, IR) : Çalıştırılacak komutu
içerir.
• Program durum sözcüğü (status
word, PSW): Şartlı işlemleri, kesme
kullanımı ve yönetim/kullanıcı
modunu kontrol eder.
Bilgisayar Sisteminin
Üst Seviye Bileşenleri

• B. Komut alma ve yürütme

stratejisi
1. İşlemci, PC nin
gösterdiği hafıza
adresinden
çalıştırılacak olan
komutu alır.
2. Sonrasında PC bir
sonraki alınacak olan
komutun adresini
tutmak üzere içeriğini
artırır.
 • C. Komut kayıtçısı
 Hafızadan alınan komutlar, komut kayıtçısına
(IR) yerleştirilir.
Bilgisayar  Komut türleri:
Sisteminin İşlemci – Hafıza : İşlemci ve hafıza
arasında veri transferini sağlarlar.
Üst Seviye İşlemci - G/Ç : Bir çevresel birim ile veri
transferi yapılamasını sağlarlar.
Bileşenleri Veri İşleme : Veri üzerinde aritmetik ve
lojik işlemler yapılmasıdır.
Kontrol : Yürütüm sırasını değiştirirler.
 • D. Doğrudan hafıza erişimi (Direct Memory
Access, DMA) Hafıza ile G/Ç birimleri arasında
Bilgisayar doğrudan veri değişimlerinin yapılmasıdır.
İşleyiş tarzı:
Sisteminin İşlemci G/Ç modülünü hafızaya yazma veya
hafızadan okuma ile yetkilendirir.
Üst Seviye Değişim esnasında işlemci sorumluluğu
Bileşenleri devreder.
Bu değişim esnasında, işlemci diğer işleri
yapabilir.
 • E. Kesmeler
Bilgisayar İşlemcinin, normal yürütüm sırasını
değiştirmek ve gereksinim duyulan başka bir
Sisteminin işi varsa onu yerine getirmek için kesme
programları kullanılır.
Üst Seviye Kesme sürecinde kontrolü kesme programı
devralır.
Bileşenleri Kesmeler işletim sistemlerinin genel bir
parçasıdırlar.
 Bilgisayar • Kesmeler:
İşlemcinin etkinliğini artırır.
Sisteminin Bir G/Ç işlemi yapılırken, işlemcinin diğer
Üst Seviye komutları yürütmesine olanak verir.
Bir sürecin geçici olarak durdurulmasına
Bileşenleri (sonradan çalıştırılmak üzere) sebep olurlar.
 • Kesme türleri:
Program
Bilgisayar Aritmetik taşma
Sıfıra bölme
Sisteminin İllegal komut yürütme
Üst Seviye Kullanıcının hafıza alanının dışına
çıkması
Bileşenleri  Zamanlayıcı (Timer)
G/Ç
Donanım hatası
 • F. Çoklu programlama
İşlemci yürütmek için birden çok programa
Bilgisayar sahiptir.
Ardışıl programlar onların öncelik durumuna
Sisteminin ve G/Ç için bekleyip beklemeyeceği
Üst Seviye durumuna bağlı olarak yürütülür.
Bir kesme programı tamamlandıktan sonra,
Bileşenleri kontrol kesme anında çalışan programa
devredilmeyebilir (kesme programı
öncelikleri değiştirebilir).
Bilgisayar
Sisteminin Üst
Seviye
Bileşenleri
• G. Hafıza hiyerarşisi
 Hafıza birimlerinde
erişim süresi
kısaldıkça, bit başına
maliyet artar.
 Kapasite arttıkça bit
başına maliyet düşer.
 Kapasite arttıkça
erişim süresi artar.
Bilgisayar Sisteminin
Üst Seviye Bileşenleri
 Bilgisayar
Sisteminin Üst
Seviye Bileşenleri

• Önbellek, main memory ile CPU arasına yerleştirilir.

• CPU önce önbelleğe erişir ve aradığı veri yoksa main memory’ye erişir.
• Eğer aranan veri main memory’de ise içinde bulunduğu blok ile birlikte alınır.
Önbelleğe ve CPU’ya aktarılır
 Bilgisayar
Sisteminin Üst
Seviye Bileşenleri
 CPU bir adres
içeriğini ister.

Bilgisayar Önb
elle
CPU kten e l l eğ
e
Önb kılır.
Sisteminin akta ’ya
rılır ba

Üst Seviye
Bileşenleri İst
ön enen
be v
yo llek eri
ha ks te te
fız a l lek sa
bu için ada n b e nu r
blo lun de Ö ulu ır.
ön k alın duğu b alın
ak belle ır ve
tar ğe
ılır
.
İŞLETİM SİSTEMLERİ

İşletim sistemi kullanıcıyla bilgisayar donanımı arasında iletişim

sağlayan programdır.

Programın amacı kullanıcı programlarını çalıştırmak için kullanıcıya

ortam oluşturmaktır.

İşletim sistemi bilgisayarı, yazılım ve donanımlarını kullanmak için

elverişli duruma getirir ve donanımı etkili kullanır
 AMACI:

1. Kullanıcı programlarını çalıştırılması

İŞLETİM 2. Kullanıcı problemlerinin çözümünün kolaylaştırılması

SİSTEMLERİ
3. Bilgisayar sisteminin kullanımını daha elverişli hale
getirilmesi

4. Bilgisayar kaynaklarının verimli bir şekilde

kullanılması (Çok kullanıcılı sistemlerde önem kazanır)
 İŞLETİM SİSTEMİ, DONANIMLA
YAZILIM ARASINDA BİR YÖNETİCİ
ARAYÜZÜ OLARAK GÖREV YAPAR.
HER BİR DONANIM BİRİMİ, TÜM
KAYNAKLARI ERİŞİP
ÇALIŞMA SIRASINDA OLUŞAN
HATALARIN VE ÇAKIŞMALARIN
ÖNLENMESİ İŞLETİM SİSTEMİNİN
GÖREVİDİR.

İŞLETİM
YÖNETEBİLMEKTEDİR.

SİSTEMLERİ

İŞLETİM SİSTEMLERİ BİLGİSAYAR

KULLANICISI İLE DONANIM
ARASINDA ÇALIŞAN BİR
YAZILIMDIR. AMACI KULLANICININ
PROGRAMLARINI
ÇALIŞTIRABİLMESİ İÇİN ORTAM
SAĞLAMAKTIR.
 İŞLETİM
SİSTEMLER
İ
 İşletim sistemi faklı
kullanıcıların uygulama
Ana işlem biriminin zamana
programlarının donanım
göre paylaşımı
kaynaklarını kullanımını kontrol
eder ve koordine eder.

İŞLETİM Bilgisayar kaynaklarının

dağıtımı için şu problemlerin Disk alanının yönetilmesi

SİSTEMLERİ çözümü gerektirir:

Giriş/Çıkış aygıtlarının yönetimi

 İşletim Sistemi Tarafından Sağlanan Hizmetler:

Program geliştirme

Editörler ve Debuggerlar

Program yürütme

İŞLETİM
G/Ç sürücülerine erişim

Dosyalara erişimi kontrol etme

SİSTEMLE Hata denetimi ve cevaplama

Rİ
• Dahili ve harici donanım hataları
• Hafıza hataları
• Sürücü arızaları
• Yazılım hataları
• Aritmetik taşma
• Yasaklanmış hafıza bölgelerine erişim
• İşletim sisteminin, uygulama isteklerini yerine getirememesi

Muhasebe (hesaplama)
• İstatistik toplama
• Kullanıcı hesaplarını sağlama
 • 1. Büyük Bilgisayarlar için Sistemler
İşletim Basit toplu işlem sistemleri
Sistemlerinin Benzer işlerin toplu işlenmesi
sonucu işlem zamanının kısalması
Sınıflandırılmas Otomatik iş ardışıklığı: bir işten
diğerine otomatik geçmek (İlk basit
ı işletim sistemidir).
 2. Masaüstü Sistemler

Kişisel bilgisayarlar- tek kullanıcıya ayrılmış bilgisayar

sistemleri

İşletim
Sistemlerinin G/Ç Aygıtları

Sınıflandırılması
Kullanma rahatlığı sağlar

Farklı işletim sistemleri çalışabilir( Windows, Linux,

Unix,MacOS)
İşletim Sistemlerinin
Sınıflandırılması

• 3. Çok İşlemcili Sistemler

 Çok işlemcili sistemler – birden fazla
AİB’nin yakın iletişimde bulunduğu
sistemlerdir.

İşletim Sıkıca birleştirilmiş sistem –

işlemciler belleği ve saati
Sistemlerinin paylaşıyorlar; İletişim, genelde ortak
Sınıflandırılması bellek aracılığıyla gerçekleştiriliyor.

Yüksek işlem
Paralel sistemlerin yeteneği
üstünlükleri: Yüksek
güvenilirlik
 • Simetrik çoklu işlem (Symmetric
İşletim multiprocessing -SMP)
Sistemlerinin Her işlemci işletim sisteminin aynı kopyasını
çalıştırır.
Sınıflandırılma  Başarım düşmeden, çoklu işlemci yapısı
çalışabilir.
sı  Pek çok işletim sistemi SMP’yi destekliyor
 • Simetrik olmayan çoklu işlem (Asymmetric
İşletim multiprocessing)
Sistemlerinin Her işlemci özel bir probleme tahsis edilir;
ana işlemci işleri planlaştırır ve diğer
Sınıflandırılma işlemciler arasında dağıtır
Genelde, çok büyük sistemler için
sı kullanılmaktadır.
 4. Dağıtık Sistemler

İşletim
Sistemlerinin İşlem, birkaç fiziki işlemci arasında dağıtılır.

Sınıflandırılması

Zayıf birleştirilmiş sistem – her işlemcinin

kendi yerel belleği bulunur; işlemciler
birbirleriyle yüksek hızlı ana iletişim yolları
üzerinden veya telefon hatları gibi çeşitli
iletişim hatlarıyla iletişim kurarlar.
 Dağıtık sistemlerin üstünlükleri:

• Kaynakların ortaklaşa kullanımı

• İşlem hızının yükselmesi - yükün
paylaşımı
• Güvenilirlik
İşletim • İletişim
Sistemlerinin
Sınıflandırılması Ağ yapısı gerektirmektedir:

• Yerel alan ağları veya Geniş alan ağları

• Ağ için, ya istemci-sunucu, yada eşit
bağlantı (peer-to-peer) modeli
kullanılabilir
İşletim Sistemlerinin Sınıflandırılması
 İşletim Sistemlerinin Sınıflandırılması

• Gerçek Zamanlı Sistemler

• Bilimsel denemelerde, fabrikalarda üretimin otomatik denetiminde, tıbbi
görüntü sitemleri gibi uygulamalarda kontrol amacı ile sıkça kullanılmaktadır.
• Önemli özelliği, iyi tanımlanmış belirli zaman kısıtlamalarının bulunmasıdır.
• Gerçek zaman sistemleri ya sert (hard), yada hafif (soft) gerçek zamanlı olabilir
 Sert gerçek zaman sistemleri:

İşletim İkinci bellek sınırlıdır veya yoktur,

Sistemlerinin veriler kısa süreli bellekte, veya
Sınıflandırılması sabit bellekte saklanır.

Zaman paylaşımlı çalışmalar genel

amaçlı işletim sistemleri
tarafından desteklenmiyor.
 Hafif gerçek zaman sistemleri:

İşletim
Sanayi robotlarının denetiminde
Sistemlerinin sınırlı kullanılmaktadır.
Sınıflandırılması

Gelişmiş işletim sistemlerinin

özelliklerini gerektiren
uygulamalarda yararlıdır.
İŞLETİM SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ

GÖREV YÖNETİMİ ANA BELLEK KÜTÜK YÖNETİMİ DİSK YÖNETİMİ AĞ ÜZERİNDE

YÖNETİMİ (DOSYA YÖNETİMİ) ÇALIŞMA

SİSTEM KORUMASI KOMUT DERLEYİCİ

SİSTEMLER
 AİB zamanı
Genel halde görev
çalışır durumda
olan programdır.
Bellek
Görev Görevler;
Yönetimi
Kütükler ve

G/Ç aygıt
kaynakları
gerektirir
 • İşletim sistemi, görev yönetiminde aşağıdaki işleri icra
eder:
 Kullanıcı ve sistem birimlerinin oluşturulması,
silinmesi
Görev  Görevlerin oluşturulması, durdurulması ve yeniden
çalıştırılması
Yönetimi  Görevlerin zamana uyum sağlama mekanizmasının
gerçekleştirilmesi
 Görevler arasında iletişim sağlanması
 Kilitlenmelerin yönetimi
 • Bellek yönetimi ile ilgili, işletim sistem aşağıdakilerden
sorumludur:
 Belleğin şimdiki durumda, hangi kısmının ve kim
Ana Belleğin tarafından kullanıldığı hakkında bilginin elde
edilmesi
Yönetimi  Bellek alanı boş olduğunda bu alana hangi
görevlerin yüklenmesi hakkında, karar oluşturulması
 • İşletim Sistem kütük yönetiminde aşağıdakilerden
sorumludur:
 Kütüklerin oluşturulması ve silinmesi

Kütük  Dizinlerin oluşturulması ve silinmesi

 Kütük ve dizinlerin yönetimi
Yönetimi  Kütüklerin disk belleğine (2.belleğe) haritalanması
(kaydedilmesi)
 Kütüklerin 2. bellekte yedeklenmesi (back up)
 Giriş/Çıkış sisteminin yönetimi, içerdiği birimlerle
aşağıdaki fonksiyonları gerçekleştirir:

Bileşenleri oluşturur. (Tampon önbellekleme sistemi)

Giriş / Çıkış
Ön belleğe yazıp-okuma
(I/O)
Sistemlerinin Spooling işlemlerinin gerçekleştirilmesi

Yönetimi
Aygıt-sürücü (device driver) arayüzlerinin yönetimi

Belirli donanım aygıtları için sürücülerin yönetimi

 • İşletim Sistem ikincil belleğe bağlı aşağıdaki girişimlerden
sorumludur:
Disk (2. Bellek)  Boş disk alanı yönetimi
 Diskin paylaşımı
Yönetimi  Diskin planlanması
 Ağ ortamı veya dağıtık sistem,
ortak giriş-çıkış aygıtları, saati ve
Her işlemcinin kendine ait belleği
ana belleği olmayan işlemciler

Ağ
bulunur.
(bilgisayarlar) topluluğundan
oluşur.

Fonksiyonları
Yönetimi Birbirlerine iletişim hatları
aracılığıyla bağlanırlar ve iletişimi
Ağ kullanıcıları aynı ortak
kaynaklara erişebildiği gibi,
kullanıcı bazında erişimde
protokollerle gerçekleştirirler.
mümkündür
 Hesaplama (bilgi-işleme) hızını
yükseltir.

Ağ
Verilerin kullanılabilirlik alanını
Fonksiyonları genişletir
Yönetimi

Güvenilirliği yükseltir
 • İşletim Sisteminin koruma sistemi aşağıdaki işlemlerden
sorumludur:
 Erişim Kontrolü
• Sisteme kullanıcı erişimini düzenler; İzinli ve
izinsiz kullanımları ayırt edebilme
 Bilgi Erişim Kontrolü
Koruma • Sistem içindeki veri akışını ve verinin
kullanıcılara dağıtımını düzenler
Sistemi  Sertifikasyon
• Sertifikasyonlara göre erişim ve akış kontrol
performansı sağlanır; İzinsiz erişimleri
engelleyebilme.
 Komut • Sistemin kullanıcı ve İşletim Sistemi arasında arayüz
oluşturan yorumlayıcı sistem programıdır.
Derleyicisi