With the support of

Source: https://youtu.be/LwRTw_7NNJs?si=sA-v2SUGbIQ8Sf7g
Video of Mehta Sir talking about the need to act
 ઉદ્દેશ
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા
પર સત્

ક્લાઈમેટ ચેન્જ શું છે ?- ઘટનાઓ+ વિજ્ઞાન…

1 તે શા માટે થઈ રહ્યું છે : માનવ પ્રેરિત અને કુ દરતી?

ગુજરાતમાં આબોહવા પરિવર્તનની કઇ કઇ ઘટનાઓબની રહી છે ? -

2 માનવ હસ્તક્ષેપને કારણે આવર્તનમાં વધારો

શાળાઓ અને બાળકો પર હવામાન પરિવર્તનની અસર શી છે ?

3 આ આબોહવાની સમસ્યાઓને કે વી રીતે અનુકૂ ળકરવી અને હળવી
કરવી
 આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

બનાસકાંઠામાં, સ્થાનિક સમુદાયો (ખેડૂ તો, દૈ નિક વેતન કામદારો) દુ ષ્કાળ અને
પૂરની વિપરીત અસરોનો સામનો કરવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છે .
આકસ્મિક પૂર અને વરસાદ
1 ખેતરો, ઘરો, પશુઓનાં આશ્રયસ્થાનોને મોટા પાયે નુકસાન.
ભવિષ્યના હવામાનના આઘાતથી બચવા માટે પરિવારોએ સ્થળાંતર કર્યું છે .
નદીઓની સપાટી અને જળપ્રવાહમાં ઘટાડો.

તાપમાનમાં વધારો
2 માર્ચ 2022માં ઉત્તર પશ્ચિમ ગુજરાત 122 વર્ષમાં સૌથી વધુ ગરમ રહ્યું હતું.
વહે લી ગરમી/ગરમ શિયાળો પાકના વિકાસને અસર કરે છે .
દુ કાળ.

વાવાઝોડું અને ચક્રવાત ભારે આર્થિક અને માળખાકીય નુકસાન.

3 બિપરજોયે ગુજરાતમાં 1212.50 કરોડનું આર્થિક નુકસાન કર્યું.

સ્વચ્છ જળ સંસાધનો અવિશ્વસનીય બનાવ્યાં.
 ભારતમાં પૂરની વધતી જતી સ્થિતિ (1970-2018)
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

(CEEW, 2020)

દર વર્ષે પૂરની ઘટનાઓ વધી રહી છે .

2018 પછી, 150 થી વધુ જિલ્લા પૂરથી પ્રભાવિત થયા હતા.
 ભારતનું સરેરાશ સપાટીનું તાપમાન (1964–2014)
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

1901-2019 વચ્ચે વાર્ષિક સરેરાશ તાપમાનમાં 0.61° સે વધારો

1°C -> 1901-2019 વચ્ચે મહત્તમ તાપમાનમાં વધારો
 બિપરજોય (જૂન 2023)
તાઉતે (મે 2021)
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

વાયુ (જૂન 2019)

અમદાવાદમાં 2010 પછી મે મહિનામાં સરેરાશ મહત્તમ

તાપમાન 45 ડિગ્રી સેલ્સિયસને સ્પર્શી રહ્યું છે
2016 - 48°C ; 2022 - 45.8° સે
મહત્તમ તાપમાન - સામાન્ય કરતાં 3°C
લઘુત્તમ તાપમાન, સામાન્ય કરતાં 1°C
 ઝોન સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ (mm) વાતાવરણ

ગુજરાતના કૃ ષિ-હવામાન ઝોન I: દક્ષિણ હિલ્સ વાર્ષિક 1500-2200 મીમી વરસાદ અર્ધ-શુષ્ક શુષ્ક ભેજ
યુક્ત
વિસ્તારો
ઝોન II: દક્ષિણ ગુજરાત વાર્ષિક 1000-1500 મીમી વરસાદ અર્ધ-શુષ્ક શુષ્ક અર્ધ-
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

ભેજ

ઝોન III: મધ્ય ગુજરાત 800-1000 અર્ધ શુષ્ક

ઝોન IV: ઉત્તર ગુજરાત 625-875 અર્ધ શુષ્ક

ઝોન V: ઉત્તર પશ્ચિમ ઝોન 250-500 શુષ્ક

ઝોન VI: ઉત્તર સૌરાષ્ટ્ર 400-700 અર્ધ શુષ્ક

ઝોન VII: દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્ર 625-750 જૂનાગઢ આસપાસ 1000mm ના ભેજ યુક્ત
થોડા ખિસ્સા સાથે

ઝોન VIII: ભાલ અને 625-700 અર્ધ શુષ્ક

દરિયાકાંઠાનો વિસ્તાર
 આબોહવા પરિવર્તન એટલે શું?
આબોહવા પરિવર્તન એ ઉષ્ણતામાન અને હવામાનની પેટર્નમાં લાંબા ગાળાના ફે રફારો સર્જે છે .
મુખ્યત્વે વાતાવરણમાં GHG ની વધેલી સાંદ્રતાને કારણે થતાં હોય છે .
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

વૈશ્વિક આબોહવામાં કુ દરતી રીતે પ્રેરિત ફે રફારો છે :

• જ્વાળામુખી ફાટી નીકળવો
• સૂર્યના કિરણોત્સર્ગમાં ફે રફાર
માનવ પ્રેરિત ફે રફારો પણ છે :
• ઔદ્યોગિકીકરણ
• અશ્મીભૂત ઇંધણનો ઉપયોગ
• વન વિનાશ
 આમ થવાનું કારણ ?
પ્રકૃ તિપ્રેરિત
માનવપ્રેરિત
●આદર્શ આબોહવા પરિવર્તનની સમયરેખા….અને વર્તમાન સ્થિતિ

Source:https://youtu.be/SN5-DnOHQmE?si=qunj98Wa5-bSu_Ye
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

ગ્રીનહાઉસ અસર એ કુ દરતી

અસર છે .
વીડિયો દ્વારા અસરની
સમજૂતી
 ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ (GHGS) શું છે ?

કુ દરતી રીતે માનવસર્જિત

આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

CO 2
NO x CH 4 કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ( CO 2 ) સીએફસી

મિથેન (CH 4 ) HFCs

CH 4 નાઈટ્રસ ઓક્સાઇડ ( NO X ) પીએફસી

CO 2

પાણીની વરાળ (H 2 O) સલ્ફર હે ક્સાફ્લોરાઇડ (SF 6 )

તેમ છતાં કે ટલાક વાયુઓ કુ દરતી રીતે થાય છે , તેમની વર્તમાન સાંદ્રતા નથી
કુ દરતી અને માનવીય પ્રવૃત્તિઓ વાયુઓના વધારાનું કારણ બની રહી છે .
 GHG ક્યાંથી આવે છે ?
આબોહવા પરિવર્તન મુખ્યત્વે ગ્રીનહાઉસ ગેસ (GHG) ઉત્સર્જનને કારણે થાય છે .
GHG આમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે :
●કોલસો, પેટ્રોલિયમ, કુ દરતી ગેસ જેવા અશ્મિભૂત ઇંધણને GHG આના દ્વારા ઘટે છે :

બાળી નાખવું •જંગલો

●વીજળીનું ઉત્પાદન •મહાસાગરો

●પ્લાસ્ટિક અને ડામરનું ઉત્પાદન •માટી

●પરિવહન કે જે પેટ્રોલ અથવા ઇંધણનો ઉપયોગ કરે છે આ ત્રણ મુખ્ય કાર્બન સિંક અથવા પ્રકૃ તિના સ્થાનો છે જ્યાં

●કુ દરતી ગેસનો ઉપયોગ કરતી રસોઈ અને ગરમી કાર્બનને વાતાવરણમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે અને

●જમીન-ઉપયોગમાં ફે રફાર (જેમ કે વન નાબૂદી) સંગ્રહિત કરવામાં આવે છે .

●અકાર્બનિક ખાતરો
●મોટા પાયે પશુધન ફાર્મ
●લેન્ડફિલ્સ
 કાર્બન ફૂ ટપ્રિન્ટ
કાર્બન ફૂ ટપ્રિન્ટ એ ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના કુ લ જથ્થા
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

તરીકે માપવામાં આવે છે જે આપણી ક્રિયાઓ,

પસંદગીઓ અને આદતો દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે .
કાર્બન:- કાર્બન ડાયોક્સાઇડની સમકક્ષતાવ્યક્ત
થાય છે
ફૂ ટપ્રિન્ટ :- કારણ કે તે 'ચિહ્ન' અથવા ગ્રહ પરની
અસર છે
 ભારત: માથાદીઠ: સરેરાશ ભારતીય કે ટલું CO2 ઉત્સર્જન કરે છે ?
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા
 ગુજરાત તમામ મોટા કુ દરતી અને માનવ-પ્રેરિત જોખમો માટે સંવેદનશીલ છે
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા
 આપણુ ગુજરાત
•ગુજરાતમાં 1959 (124 મીમી), 1979 (101 મીમી),
1982 (102 મીમી) અને 1998 (130 મીમી) 1951-
2019 વચ્ચે ચોમાસા પછીની ચરમસીમા જોવા મળી હતી.
• વલસાડ, નવસારી અને ડાંગમાં ચોમાસાનોભારે વરસાદ
(>1800 મીમી)
• ગીર સોમનાથ, દે વભૂમિ દ્વારકા, સુરેન્દ્રનગર ચોમાસા
દરમિયાન (1951-2019; >300 મીમી) વરસાદમાં
વધારો દર્શાવે છે .
• ગીર સોમનાથ, સુરેન્દ્રનગર, અમદાવાદ, સાબરકાંઠા
અને અરવલ્લી જિલ્લાઓમાં આત્યંતિક ઘટનાઓની
આવૃત્તિમાં ફે રફારમાં વધારો જોવા મળે છે .
 આપણુ ગુજરાત
• ઓછા ઉત્સર્જનની સ્થિતિમાં હવાના તાપમાનમાં 1.5
˚C સુધીનો વધારો થવાનો અંદાજ છે
• ઉચ્ચ ઉત્સર્જનની સ્થિતિ હે ઠળ હવાના તાપમાનમાં 5
˚C નો વધારો થવાનો અંદાજ છે .
• સમગ્ર ગુજરાતમાં ઉષ્ણતામાન આબોહવા દૃશ્યો હે ઠળ
ગરમ દિવસોની સંખ્યામાં વધારો થવાનો અંદાજ છે .
• ગુજરાતના પશ્ચિમ કિનારે ગરમીના દિવસોમાં સૌથી વધુ
વધારો જોવા મળ્યો છે .
• ત્રણેય દૃશ્યો હે ઠળ ગરમ રાત્રિમાં નોંધપાત્ર વધારો.
 આબોહવા પરિવર્તન અને સંવેદનશીલ સમુદાયો
સંવેદનશીલ સમુદાય તે કે વી રીતે અસર કરે છે ?
આરોગ્ય પર અસર
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

મહિલાઓ અને બાળકો સ્થળાંતર

2030 અને 2050 ની વચ્ચે, આબોહવા
પૂર જેવી આબોહવા પ્રેરિત આપત્તિઓના પરિવર્તનને કારણે કુ પોષણ, મેલેરિયા અને
દરિયાકાંઠાના સમુદાયો
કારણે લોકોને અન્ય વિસ્તારોમાં સ્થળાંતર ગરમીના તાણથી દર વર્ષે અંદાજે 250,000
કરવું પડે છે . વધારાના મૃત્યુ થવાની ધારણા છે .
શહે રી ગરીબ

આજીવિકા પર અસર
આદિવાસી અને વનવાસીઓ સંસાધન અસુરક્ષા

ખોવાયેલ પાક અને પશુધન ઉત્પાદન જેવા

ખોરાક, પાણી,ઊર્જાસુરક્ષા મુદ્દાઓ:
ખેડૂ ત અને પશુપાલકો કૃ ષિમાં વ્યાપક નુકસાન આજીવિકાને અસર
કરશે.

નબળાઈનું મૂલ્યાંકન/એ એક વૈજ્ઞાનિક કવાયત છે જે આબોહવા પરિવર્તનથી પ્રભાવિત સમુદાયો અને પ્રદે શોની ઉણપોને સમજવા અને
 આબોહવા પરિવર્તન અને સંવેદનશીલ સમુદાયો
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

આબોહ્વવા પરિવર્તન કુ મારોની સરખામણિમાં વધુ સંવેદનશીલ હોય છે . ઉદા. ફાની ચક્ર્વાત પછી ઓરિસ્સાના ઘણા
જિલ્લાઓમાં બાળ લગ્નનો દર 35% સુધી વધી ગયો છે .
ચક્રવાત ફાની પછી ( Govt of Odisha etal,2019).
 આબોહવા પરિવર્તન અને સંવેદનશીલ સમુદાયો
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા
 વિદ્યાર્થીઓ પર આબોહવાની અસર

•અસાધારણ હવામાન ઘટનાઓને કારણે મૃત્યુદર અને ઈજા

આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

•મનોવૈજ્ઞાનિક તણાવ
•શાળાના ખર્ચને આવરી લેવામાં અસમર્થતા, કારણ કે આબોહવાની ઘટનાઓ આજીવિકાને અસર કરે છે
•આશ્રયને ભારે નુકસાન અથવા આજીવિકામાં નિષ્ફળતાને કારણે સ્થળાંતર
•સ્થળાંતરના પરિણામે શિક્ષણ ખોરવાય છે
•જો રસ્તા/પુલ ક્ષતિગ્રસ્ત હોય તો શાળાઓમાં હાજરીની મુશ્કે લી
•માંદગીને કારણે ગેરહાજરી
•આરોગ્ય પર અસર (ઝાડાના કારણે ગેરહાજરી ગરમીના કારણે ડિહાઇડ્રેશન )
•અસુવિધાજનક શીખવાનું વાતાવરણ
•શાળાના ભોજનની ઉપલબ્ધતામાં ઘટાડો
 આ આપણા વિદ્યાર્થીઓને કે વી રીતે અસર કરે છે ?

●શીખવાની તક ગુમાવવી.
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

●ગુજરાતમાં માધ્યમિક શાળાના લગભગ 18% વિદ્યાર્થીઓએ આપત્તિગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં શાળા છોડી દીધી હતી
(UDISE નું વિશ્લેષણ - 21-22 અહે વાલ).
●ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર નુકસાન, સંસાધનોની ખોટ, શિક્ષણમાં અવરોધ.
●ઓડિશાને 2019 માં ચક્રવાત ફે ની દ્વારા ત્રાટક્યા પછી, લગભગ 20% પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાઓને નુકસાન
થયું હતું (કાગવા, 2022).
●મનોવૈજ્ઞાનિક અસરો (આઘાત, તાણ, ચિંતા), આર્થિક દબાણ
●2018 માં કે રળમાં પૂર આવ્યા પછી મોટી સંખ્યામાં વિદ્યાર્થીઓ શાળામાંથી ગેરહાજર હતા, પુર ઓસરીગયા પછી પણ
તેઓ ચિંતિત હતા કે ફરીથી પૂર આવશે (કાગવા, 2022).
Children are the torch bearers for the change…… schools are not a major source but they have the power to lead
the change

To be added
 ચાલો શાળામાંના એક ઉદાહરણની ચર્ચા
કરીએ...
સંકટ : ગરમીનું મોજું આવે છે .
અસર કરે
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

છે એક્સપોઝર : શાળા હીટવેવ-પ્રોન વિસ્તારમાં આવેલી છે .

નબળાઈ : શાળાના મકાનમાં કોઈ એસી યુનિટ કે પંખા
નથી. પીવાના પાણીની વિશ્વસનીય સુવિધા નથી.
સંક
જોખમ : કે ટલાક વિદ્યાર્થીઓ હીટસ્ટ્રોકનો ભોગ બને છે
ટ
(આરોગ્ય જોખમ); શાળામાં હાજરીમાં ઘટાડો
(લર્નિંગલોસ)
જોખમ
અસરો : સાક્ષરતામાં ઘટાડો, જીવનનું જોખમ અને
નબળાઈ એક્સ્પોઝર નોકરીની કુ શળતામાં ઘટાડો.
 શાળા સંદર્ભમાં જોખમો ક્યાં છે ?
શાળા સંદર્ભમાં જોખમો ક્યાં છે ?
સંકટ એકસપોઝર નબળાઈઓ જોખમ સક્ષમતા

અસ્વચ્છ ફિલ્ટર વિનાના સ્ત્રોતમાંથી સ્થાનિક વિસ્તારમાં કોઈ સારવાર વિકલ્પો નથી પાણીજન્ય રોગ સુરક્ષિત પાણીની ખાતરી કરવા માટે વારંવાર
પાણી પીવું પાણી પરીક્ષણ શેડ્ યૂલ

રોડ લાપરવાહ માર્ગ સલામતી શીખવવામાં આવતી નથી અકસ્માત માર્ગ સલામતી અને સલામત ડ્રાઇવિંગ વિશે બધાને
શિક્ષિત કરો

પ્રદૂષિત હવા વેન્ટિલેશન વિના હવામાં વેન્ટિલેટે ડ વર્ગખંડો જેવી સ્વચ્છ હવા માટે કોઈ શ્વસન સંબંધી સ્વસ્થ હવાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વેન્ટિલેટે ડ
શ્વાસ લેવો હસ્તક્ષેપ કરવામાં આવ્યો નથી બીમારી જગ્યાઓ અને લીલી જગ્યાઓમાં વધારો

ક્ષતિગ્રસ્ત ક્ષતિગ્રસ્ત વિસ્તારમાં હાજર નુકસાનને ઠીક કરવા માટે કોઈ તાત્કાલિક અકસ્માત સત્તાધિકારી તરફથી તાત્કાલિક પ્રતિભાવ
વર્ગખંડ રહે વું પ્રતિસાદ નથી પદ્ધતિ

આગ શોર્ટ સર્કિટ અથવા ખામીને ફાયર સેફ્ટી, એક્સટિં ગ્યુશર્સ, ઈમરજન્સી ઇજા, લોકો અને અદ્યતન ફાયર સેફ્ટી મિકે નિઝમ, સલામતી
કારણે એક્ઝિટ નથી સંપત્તિને બાળી તાલીમ
નાખવી
 આબોહવા સક્ષમતા શું છે ?

આબોહવા સક્ષમતા એ ક્ષમતા છે :

આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

Withstand
ટકી રહે વું

Recover from
સક્ષમતા

Adapt to
અનુકૂ લન

આબોહવા સંબંધિત જોખમી ઘટનાઓ, વલણો અને વિક્ષેપ.

 આબોહવાની સક્ષમતા કે વી રીતે વધારવી ?
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

આમાં આબોહવા પરિવર્તન કે વી રીતે આબોહવા સંબંધિત જોખમો સર્જી શકે છે અથવા બદલી શકે છે તેનું મૂલ્યાંકન કરવા
અને તેનો સામનો કરવા માટે પગલાં લેવાનો સમાવેશ થાય છે .
આબોહવા સક્ષમતાનાં ઉદાહરણો
• હવામાનની આગાહી અને સલાહકાર સંદે શાવ્યવહાર
• ખોરાક, પોષણ, પાણીની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવી
• હીટ એક્શન પ્લાન
• આજીવિકાની સુરક્ષાની ખાતરી કરવી અને વૈકલ્પિક આજીવિકાને પ્રોત્સાહન આપવું
• ઇકોસિસ્ટમ પુનઃસ્થાપન
ક્લાયમેટ ચેન્જ અને એસ શાળાઓમાં સક્ષમતા
ક્લાયમેટ ચેન્જ અને એસ શાળાઓમાં સક્ષમતા
 તમે શું વિચારો છો, તમને શું લાગે છે ?
• તમારા વિસ્તારની કઇ શાળાઓએ આબોહવાને લગતાં પગલાં લીધાં છે ?
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

• શાળાએ આબોહવા-સંબંધિત સંકટનો અનુભવ ક્યારે કર્યો અને તેઓએ તેમની ઉણપો કે વી રીતે ઘટાડી?
• માર્ગદર્શિકા આધારે તમારી શાળાને સ્થિતિસ્થાપક બનાવવા માટે તમારે તેમને સક્ષમ બનાવવાની જરૂર લાગે છે ?
 ફૂ ટપ્રિન્ટ ઘટાડો,

હે ન્ડપ્રિન્ટ વધારો!

●હે ન્ડપ્રિન્ટનો વિચાર

●મશાલ ધારકો / પરિવર્તનના પ્રતિનિધિ (સમાજમાં શાળા/શિક્ષક/વિદ્યાર્થીઓની ભૂમિકા)
 સક્ષમ શાળા
• સક્ષમ શાળા દ્વારા પણ તમે આબોહવા પરિવર્તનને અટકાવવા માટે યોગદાન આપી શકો છો. સક્ષમ શાળા
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

બનવાવવા માટે મુખ્ય ચાર મુદ્દાઓ પર કામ કરવું પડશે જે નીચે મુજબ છે :
1. ચોખ્ખી શાળા
2. હરિયાળી શાળા
3. સલામત શાળા
4. આબોહવા સક્ષમ શાળા
 RECAP- SAKSHAM SHALA APPLICATION
●પ્રશ્ન -1. 1970 થી 2018 સુધી ભારતમાં પૂરની સ્થિતિ વિશે નીચેનામાંથી શું સાચું છે ?
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

(એ) 150 જિલ્લાઓમાં પૂર વધતાં રહ્યાં છે .(બી) 300 જિલ્લાઓમાં પૂર વધતાં રહ્યાં છે . (સી)પૂર પહે લાં કરતાં ઘટવા
લાગ્યાં છે .
●પ્રશ્ન 2 નીચેનામાંથી કયું વાવાઝોડું 2021 માં આવ્યું હતું ?
(એ ) બીપરજોય (બી) તાઉતે (સી) વાયુ
●પ્રશ્ન 3. નીચેનામાંથી માનવપ્રેરિત ફે રફાર કયો નથી ?
(એ )જવાળામુખી ફાટવો (બી) સૂર્યના કિરણોત્સર્ગ ફે રફાર (સી) અશ્મિભૂત ઇંધણનો ઉપયોગ
●પ્રશ્ન 4 નીચેનામાંથી કુ દરતી રીતે ગ્રીનહાઉસ વાયુ કયો છે ?
(એ)મિથેન (બી) સીએફસીએસ (સી) એચએફસીએસ
●પ્રશ્ન 5 ઉષ્ણતામાન અને હવામાનની પેટનમાં લાંબા ગાળાનો ફે રફાર............. છે .
(એ)આબોહવા પરિવર્તન (બી) ભૂકં પ (સી)ગ્રીનહાઉસ ઈફે ક્ટ
 RECAP
આબોહવા પરિવર્તન અને સક્ષમતા

●ક્લાઇમેટ ચેંજ પર યુનાઇટે ડ નેશન્સ ફ્રેમવર્ક કન્વેશન વર્ષ : .................................... માં અપનાવવામાં આવ્યુ હતુ .
1. ) 1990 2.) 1991. 3) 1992
●ભાલ અને દરિયાકાંઠાનો વિસ્તાર.............................................છે .
1. શુષ્ક 2 ) અર્ધ શુષ્ક 3) ભેજ યુક્ત
●આબોહવાની સક્ષમતાવધારવા માટે નીચેના પૈકી કયુ પગલું ઉપયોગી છે ?
1. વૃક્ષો કાપવાં 2) ઇકો સિસ્ટમનું પુન: સ્થાપના 3) શહે રીકરણ વધારવું.
●આપત્તિના કિસ્સાક્ષમતા વધારવા માટે નીચેના પૈકી ................................. ઉપયોગી છે .
1. વૃક્ષારોપણ અભિયાન 2) મોક ડ્રીલ 3) વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ
●15 મીટરથી વધુ ઉંચાઇ ધરાવતી ઇમારતોમાં કે ટલા દાદર ફરજિયાત હોવા જરૂરી છે ?
1 ). 12 ) . 2 3) . 3