Türk mitolojisindeki

Yaratıklar, Tanrılar ve
Tanrıçalar.

Laura Saliullakızı
01 İçindekiler
01. Mitolojinin Tarif ve
02. Tanımı.
Mitlerin katigorileri, Genel ve
03. Tanrılar,
Özel. Bay Ülgen, Umay Ana, Erlik
04. Yaratıklar; Alkarısı, Albıs, Dev.
Han.
05. Sonuç.
Kaynaklar.
02
Mitoloji
Mitoloji, bir din veya bir halkın kültüründe
Tanrılar, kahramanlar, evren ve insanın
yaratılışına dair tüm sözlü ve yazılı efsane
birikimini, bu efsanelerin doğuşlarını,
anlamlarını yorumlayıp inceleyen ve
sınıflandıran çalışmalar bütünüdür.
03 Mitlerin katigorileri
Genel kategoriler
Genel kategoriler dünyanın
hemen hemen bütün millet ve
halklarında görülen mitlerdir.
Tipolojik bağlamda bu
silsileler birbirinin varyantı ve
tamamlayıcısı niteliğindedir.
Özel kategoriler
Özel kategoriler
adlandırdığımız mitler,
dünyanın her halkında
bulunmayan veya birinde
mevcut olmasına rağmen bir
başkasında görülmeyen
mitolojik kategorilerdir.
04 Tanrılar Panteonu
"Panteon" kelimesi çok tanrılı dini sistemlerin tanrı
ve tanrıçalarının bütününü ifade eder. Türk
mitolojisindeki ilahlar algısının klasik bir
panteondaki tanrı ve tanrıça algısından ayrılan
yönleri vardır. Eski Türk inanışında çeşitli kutsal
varlıklar, onların sorumluluk alanları ve aralarında
da bazı hiyerarşiler bulunuyordu. Ancak bu kutsal
güçler çoğu zaman tanrı ya da tanrıça olarak
anılmıyorlar, bunun yerine "kutsal ruh" veya
"yardımcı ruh" olarak adlandırılıyorlardı.
05 Bay Ülgen
Adı, kavimlerdeki lehçe farklarına göre;
Ülken, Ülgön, Ölken, Ülken, Jürgen
şeklinde telafuz edilmektedir. Moğollar
onu Ulgan, Sibirler ise Ürüng Ay Toyun
şeklinde telaffuz eder.
Unvan olarak isminden sonra Han
ifadesi ve isminden önce genelde Bay
veya Bey ifadesi kullanılır; yani Ülgen
Han, Bay Ülgen veya Bey Ülgen
ifadeleri onu tanımlar. һ
 Umay Ana
01 Umay Ana çocukların dünyaya gelmesini sağlar yani onlara
hayat verir. Doğdukları zaman yanlarında olarak hem onları
hem de yeni doğum yapmış lohusa kadınları korur. Bu durum
yavru hayvanlar ve anneleri için de geçerlidir. Umay Ana’nın
çocuk üzerindeki koruyucu gücü ergenlik dönemine kadar
devam eder ancak bazen çok daha erken de bitebilir.
Umay Ana her zaman olumlu bir şekilde anılmaz. Bazen
Umacı olarak korkutucu bir şekilde de anılabilir. Çünkü

02 Umay Ana bazen çocuğu korumaz. Korunmayan yeni doğan

çocuk hastalıklarla boğuşur ve hatta bazen hayatını kaybeder.
İnanışa göre eğer bir bebek uyurken gülümsüyorsa Umay
Ana’nın koruması altında demektir. Eğer uyurken
huysuzlanıyorsa Umay Ana’nın o çocuğu korumadığına
inanılır.
 Erlik Han
07 Erlik Han, Türk ve Altay mitolojisinde kötülük
yapan Tanrı ruhudur. Moğollar ise Erleg veya
Yerleg derler.Erlik; sağlam gövdeli, atletik yapılı
yaşlı bir varlık olarak düşünülür. Gözleri, kaşları
kara renklidir. Çatal sakalı dizlerine değin
uzanmıştır. Yaban domuzunun azı dişlerine
benzeyen bıyığı kulakları üzerine yerleşmiştir. Kara
ve kıvırcık saçlıdır. Çenesi tokmağa, boynuzları
ağaç köklerine benzer. Kana benzer parlak yüzlü
Erlik'in, kara demirden kılıcı ve kalkanı vardır.
Bineği kara at ya da kara boğadır (belki de öküz).
 Albıs, Al Karısı.
08Türk dillerinde, "korkulu ruh, doğum
sırasında zarar veren kötü ruh" gibi
anlamlarda kullanılan "Albastı" motifi,
çok farklı adlarla kullanılmıştır:
"Albastı" (Türkmen), "Albaslı"
(Karakalpak, Nogay, Kumuk), "Al",
"Albıs" (Tuva), "Albastı" (Kara çay,
Balkar, Kazak), "Alvasti" (Uygur),
"Olbostı" (Özbekistan), "AI barstı"
(Kırgız), "Abaahı" (Yakut) v.b. Bazı Sarı Siyah
sözlüklerde, "korkulu ruh, bedbaht Albastılar
ruh" anlamında kullanı lan, "Alpas",
"Albastı"
İnanışa göre sarı
"Alpasta" sözcüklerine de rastlamak Albastılar
Siyah "Albastı"yı
mümkündür. ise ateşli
mollaların
insanlardan başka
okumasryla defolup
kimse göremez.
09 Bahattin uslu’ya göre Albastı’nın 3 çeşiti.

Kızıl Albıs: Kara Albıs:

Sarı Albıs:
"Kızılsaç" "Karasaç"
"Sarısaç" Kara giysiler giyer.
Al renkli giysiler
giyer. Kızıl hummaya Karahummaya neden
neden olur. Yaptığı Sarı giysiler giyer. olur. "Kara basmak"
kötülükler "albasmak" Sarıhummaya neden tabiri yaptığı
fiiliyle anlatılır. Kızıl olur. Oluşturduğu kötülükler için
saçlı bir kadın olarak hastalık "sarı basmak" kullanılır ve kabuslarla
betimlenir. tabiriyle ifade edilir. da ilgilidir. Esmer,
Sarışın bir kadın koyu tenli bir kadındır.
görünümündedir. Diğer Albıslara göre
Kötülükte Kızıl Albıs'a daha ağırbaşlı ve ciddi
göre biraz daha düşük görünümlüdür.
seviyededir.
10 Devler.
Türk haklarının sözlü kültürlerinde, Hint-Avrupa
halklarının inanç sisteminde geniş yer tutan, sihirli
destanlarda: üç başlı, yedi başlı, kırk başlı ve
kocaman olarak betimlenen mitolojik
karakterlerden biri.
Devlerin en çok sevdikleri yiyecek. İnsandır.
Devin canı, her zaman kendi dışın da bir yerdedir.
Bu yer, raftaki bir şişe, bir güvercinin İçi ve onun
gibi yerler olabilir. Devlere bağlı mitolojik
görüşlerin biri de diğer de monik varlıklar ve
ruhlar gibi, demirden korkmalandır. Devlerin
bedenleri, şeytanî demonlar gibi tüyle kaplıdır.
01 Sonuç.
Türk mitolojisinin zenginliğini ve
çeşitliliğini yaratıklar ve varlıklar
hakkında, farklı inanışlar ve halk
hikayeleri aracılığıyla bu varlıkların nasıl
tasvir edildiği ve insanların günlük
hayatlarına nasıl etki ettiği anlatılmaktadır.
Türk mitolojisinin geniş ve çeşitli bir
yapıya sahip olduğu ve bu yaratıkların
insanların hayatında önemli bir yer tuttuğu
vurgulanmaktadır.
 Kaynaklar
1. NECATİ GÜLTEPE, TURK MITOLOJISI, 5. BASKI: MART 2015, Beşiktaş / Istanbul.
2. Ömer Tecimer, Sinema Modern Mitoloji, Baskı 1, Temmuz 2005, İstanbul.
3. Şinasi GÜNDÜZ, MİTOLOJİ ILE İNANÇ ARASINDA, Etüt Basın Yayın ve İletişim, l.Basım : Kasım 1998.
4. Mehmet Ateş, Mitolojiler ve semboller, Baskı Aksiseda Matbaası, Eylül 2001, İstanbul.
5. KATHLEEN SEARS, Mythology 101, 57 Littlefield Street, Avon, MA 02322, USA.
6. Cahit Beğenç, Anadolu mitolojisi, Milli eğitim basımevi- İstanbul 1974.
7. PROF. DR. FUZULİ BAYAT, MİTOLOJYE GİRİŞ, Karam Araştırma ve Yayincılık, Çorum, 2005.
8. Mark Daniels, Çevirmen Pınar Üstel, Bir Nefeste Dünya Mitolojisi, 1. Baskı, İstanbul Mayıs 2014.
9. Ali Abbas Çınar, Türk Dünyası Halk Kültürü Üzerine Araştırma ve İncelemeler,Muğla Üniversitesi Matbaası (Ocak
1, 1996).
10. JOSEPH CAMPBELL, İLKEL MİTOLOJİ ( Tanrının Maskeleri I), Primitiw Mythology Masks of God,
TÜRKÇESİ KUDRET EMİROGLU, c Islık Yayınlan, 2016, İstanbul.
11. Gönül Yonar, YARATILIŞ MiTOLOJİLERİ, 1. Basım: 2015, İstanbul.
12. AKEDİL TOYŞANULI, TÜRK-MOĞOL MİTOLOJİSİ, Türkiye Türkçesine Aktaran BÜLENT BAYRAM,
Ankara, 2020.

12
13. NEIL PHILIP, Dakikalar içinde Mitoloji, Çeviren Efe Erdal, 1 Baskı, Ocak 2022, İstanbul.
14. Cevat Şakir Kabaağaçlı, Anadolu Tanrıları, Bilgi Yayınevi, 2010.
KAREN ARMSTRONG, A Short History of Myth, 2005 / Canongate Books Ltd, Edinburgh.
15. AKEDİL TOYŞANULI, TÜRK-MOĞOL MİTOLOJİSİ, BENGÜ YAYINLARI, 1.Baskı, Altındağ/ANKARA.
16. SELMA ÇOLAK, TÜRK MİTOLOJİSİ 101, ISTANBUL.
Dikkatiniz için
teşekkürler!