İKT 216/KAM 220 İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku

I. Hafta
Genel Bilgiler, İş Hukukunun Temel Kavramları
Dr. Arş. Gör. Funda Kaya Bozok
 Genel Bilgiler, Temel Kavramlar

1. İŞ HUKUKUNUN KONUSU VE TEMEL İLKELERİ

2. İŞ HUKUKUNUN GELİŞİMİ
3. İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLAR
4. İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLAR
.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 1. İŞ HUKUKUNUN KONUSU VE TEMEL İLKELERİ

İş hukuku iş ilişkilerini konu edinen bir hukuk dalıdır. (soyut ve genel bir tanım)

İş hukuku, bağımlı çalışanlar grubundan iş sözleşmesine dayanarak iş gören, işçilere özgü bir
hukuk dalıdır. İş hukuku, bir özel hukuk sözleşmesine dayanan bağımlı çalışmayı konu edinir.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN KONUSU

İş hukuku konusu itibariyle ikiye ayrılmaktadır.

Bireysel iş hukuku, tek bir işçi ile tek bir işveren arasındaki iş ilişkisinin kuruluşunu, tarafların hak ve
yükümlülüklerini, iş sözleşmesinin türlerini, çalışma ve izin sürelerini, sözleşmenin sona ermesini ve
tazminat haklarını düzenlemektedir.
Ülkemizde bireysel iş hukuku alanında temel kanunlar;
10 Haziran 2003 tarih ve 4857 sayılı İş Kanunu
29 Nisan 1967 tarih ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu
20 Haziran 1952 tarih ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN KONUSU

Toplu İş hukuku, işçi ve işveren arasında en az bir tarafın topluluk olarak yer
aldığı ilişkileri konu edinir. Sendikalar önem kazanır.
Temel Kanunlar;
7 Ekim 2012 tarih ve 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu
12 Temmuz 2001 ve 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu
Sözleşme Kanunu

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ

1.İşçinin korunması ilkesihem ekonomik hem de hukuki bakımdan işverene bağımlı olan ve
daha zayıf durumda bulunan işçinin, güçlü olan işveren karşısında korunması (işçinin kişiliğinin,
onurunun ve sağlığı da dahil olmak üzere) anlamına gelmektedir. (bunla birlikte sosyal düzenin ve
çalışma barışının sağlanması için de bağımlılık şarttır ).
İş hukukunda işçilerin korunması genellikle mutlak emredici ve nispi emredici kurallar ile
sağlanmaktadır. İşçi lehine olmak koşuluyla değiştirilebilen kurallar nispi, işçi lehine bile olsa
değiştirilemeyen kurallar ise mutlak emredici nitelik taşımaktadır.
2. İşçi Yararına Yorum İlkesi kanun veya sözleşme hükümlerinin açık ve net olmadığı, birden
fazla anlamın yüklenebildiği durumlarda, işçi yararının gözetilerek işçi lehine olan yorumun tercih
edilmesi anlamına gelmektedir.
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN GELİŞİMİ

• İş hukukunun ortaya çıkmasında ve gelişmesindeki en önemli etken 18. yüzyılda İngiltere' de ortaya
çıkan Sanayi Devrimidir.
• Bu dönemde, işçiler düşük ücret, uzun çalışma süreleri ve ağır çalışma koşulları altında çalışmışlardır.
• İşçinin işveren karşısında zayıf kalması, işçileri toplu hareket etmeye ve aralarında birleşerek işçi
kuruluşları (sendikalar) oluşturmaya yöneltmiştir.
• İşçilerin baskı grubu Devlet müdahalesi
• Başlangıçta yasaklayıcı nitelikte olan müdahale, zamanla işçiyi koruyucu ve taraflar arasındaki ilişkileri
düzenleyici şekle dönüşmüş ve iş hukukunun altyapısı gerçekleştirilmiştir.
• Ulusal düzeyde alınan bu koruyucu önlemlerin, uluslararası rekabet dengesizliği yaratabileceği
düşünülerek, iş hukukunda uluslararası normların saptanması gerekliliği ortaya çıkmıştır
• Böylece modern iş hukukunun alt yapısının oluşturulmasında; işçilerin örgütlenmeleri, devletin çalışma
hayatına müdahalesi ve uluslararası kuruluşlar etkili olmuştur
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

1. İşçi
İş Kanunu m. 2Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir.
Unsurları;
-Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışma
-Herhangi bir işte çalışma (ekonomik değeri olan fikri veya bedeni her türlü faaliyet)-
Ücret karşılığı çalışma

Konusu yine bir işin yapılması olan diğer sözleşmelerle (vekaletÖr. avukat, eser, çıraklık vs.)
çalışan kişiler ise İş Kanunu bakımından işçi sayılmamaktadırlar

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

2. İşveren
İş Kanunu m. 2 işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve
kuruluşlara (ör. Bakanlık, adi şirket) işveren denir. Tüzel kişinin özel hukuk tüzel kişisi (dernek, vakıf,
ticari ortaklık) veya kamu hukuku tüzel kişisi (Karayolları Genel Müdürlüğü, Belediyeler gibi) olması
mümkündür.

İşveren işçiyi işe alan, ondan işin görülmesini isteyen, en üst düzeyde emir ve talimat verme yetkisine
sahip ve karşılığında da ücret ödemekle yükümlü olan kişidir. Genellikle yetkiler aynı kişi tarafından
kullanılmaktadır. Ancak bazı durumlarda (örneğin işyerinin sahibi ile işyerini yöneten kişinin farklı
olması, küçük yaştaki işverenin yetkilerinin yasal temsilcisi tarafından kullanılması, tüzel kişinin
yetkilerinin tüzel kişinin organı tarafından kullanılması gibi) bu yetkiler ayrı ayrı kişilerde bulunabilir
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

Kural: Bir işyerini yönetme hakkı ve yetkisi temel olarak işverene aittir
İş Kanunu m. 2 işveren vekili, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve
işletmenin yönetiminde görev alan kişilerdir.
İşveren vekilleri de işverene iş sözleşmesi ile bağlı olan kişiler oldukları için, aynı
zamanda işçidirler. Kendilerine tanınan görev ve yetki sınırları içinde yönetimde
yer alarak işçilere karşı işverenin otoritesini temsil ederler.
İşveren vekilinin işçilere karşı vereceği talimatlardan doğacak tüm hukuki
sonuçlardan işveren, cezai sonuçlardan ise işveren vekili sorumludur.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

4. Alt İşveren (taşeron, aracı müteahhit, alt yüklenici)

İş Kanunu m. 2alt işveren,
✓ Bir işverenden işyerinde yürütülen mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı
işlerde iş alan veya
✓ Asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle
uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve
✓ Görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran, diğer işveren
olarak tanımlanmaktadır

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

Alt işveren; çalıştırdığı işçiler ile kendi adına iş sözleşmesi yapan, gerekli talimatları
veren, ücretlerini ödeyen, sosyal güvenlik primlerini yatıran ve aldığı işi kendi adına
yürüten kişidir. Bir başka ifade ile asıl işverenin işçileri ile alt işverenin işçileri aynı
işyerinde çalışmakta fakat herkesin kendi işvereni ile arasında iş sözleşmesi
bulunmaktadır. İki işveren arasında (asıl işveren - alt işveren) bir iş sözleşmesi söz
konusu değildir. Buna karşılık, alınan işin süreçlerine ilişkin kuralları belirleyen alt
işverenlik sözleşmesinin yapılması ve yazılı olması şarttır.
m.2Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu
Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden
doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

5. İşyeri
İş Kanunu m. 2İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar
ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.
İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında
örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene
ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.
İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir
bütündür.
İşyerine Bağlı Yerler;
-İşin niteliği bakımından bağlılık (amaçta birlik)
-İşin yönetimi bakımından bağlılık (yönetimde birlik)
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

İşyeri ve işletme farkı

İşyeri mal veya hizmet üreten teknik bir birim iken, işletme kar elde etme amacı
olan ekonomik bir ünite olarak kabul edilir. İşletmeyi işyeri kavramından ayıran en
önemli nokta, iktisadi ve ticari özelliğidir. İşletme bir işyerinden oluşabileceği gibi
birden fazla işyerinden de oluşabileceği için işyerine göre daha geniş bir kavramı
ifade eder.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

6. İş Sözleşmesi
İş Kanunu' nun 8. maddesinde iş sözleşmesi, taraflardan birinin (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın
(işveren) da ücret ödemeyi üstlendiği bir sözleşme olarak tanımlanmıştır. Bu tanımda iş sözleşmesinin 3
unsuruna vurgu yapılmaktadır. Bunlar; bir işin görülmesi, işin ücret karşılığı görülmesi ve işin işverene
bağımlı olarak görülmesidir.
Unsurları iş görme (çalışma)+ücret+bağımlılık
İş sözleşmesi kanunda aksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değildir. Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş
sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Yazılı sözleşme yapılmayan durumlarda işveren, işçiye
en geç 2 ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, ücreti ve varsa
ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih durumunda tarafların
uymakla yükümlü olduğu kuralları gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlü tutulmuştur
.
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

İş görme karşı taraf için ekonomik değeri olan her türlü faaliyet(bedeni, fikri, kamu hizmeti
vs. ). Suç teşkil etmemesi gerek. Çalışmanın aktif bir hareket olması gerekmez (fotomodelin
poz vermesi, şoförün müdürünü beklemesi ). Emrine hazır beklemesi yeterli
Ücret işverenin iş sözleşmesi ile işçiye karşı yerine getirmeyi üstlendiği borcudur.
Bağlılıkİşçinin; işverenin işyerinde, onun emir ve talimatlarına göre, onun yönetimi ve
denetimi altında çalışması anlamına gelmektedir. İşçi işverene hukuki, ekonomik ve kişisel
anlamda bağımlıdır. Bağımlılık unsuru, iş sözleşmesini konusu bir işin yapılması olan, diğer
sözleşmelerden (vekalet, eser) ayıran en önemli unsurdur. Çünkü çalışma yaşamına ilişkin
sözleşmelerin tümünde taraflardan biri iş görmeyi, diğer taraf da karşılığını ödemeyi taahhüt
etmektedir.
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

İş görme karşı taraf için ekonomik değeri olan her türlü faaliyet(bedeni, fikri, kamu hizmeti
vs. ). Suç teşkil etmemesi gerek. Çalışmanın aktif bir hareket olması gerekmez (fotomodelin
poz vermesi, şoförün müdürünü beklemesi ). Emrine hazır beklemesi yeterli
Ücret işverenin iş sözleşmesi ile işçiye karşı yerine getirmeyi üstlendiği borcudur.
Bağlılıkİşçinin; işverenin işyerinde, onun emir ve talimatlarına göre, onun yönetimi ve
denetimi altında çalışması anlamına gelmektedir. İşçi işverene hukuki, ekonomik ve kişisel
anlamda bağımlıdır. Bağımlılık unsuru, iş sözleşmesini konusu bir işin yapılması olan, diğer
sözleşmelerden (vekalet, eser) ayıran en önemli unsurdur. Çünkü çalışma yaşamına ilişkin
sözleşmelerin tümünde taraflardan biri iş görmeyi, diğer taraf da karşılığını ödemeyi taahhüt
etmektedir.
© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi