DEĞERLER EĞİTİMİ

20.03.2023 - VE 27.03.2023 TARİHLİ DERSLERİN SUNUSU

TEMEL KAVRAMLAR- ETIK ILE ILGILI TEORILER
MIZAÇ, KARAKTER VE KIŞILIK
KAVRAMLARI

• Mizaç tabiat, yaradılış, huy anlamında kullanılmaktadır. Uyaranlara doğuştan

yapısal olarak belli bir şekilde tepki verme eğilimidir. Son günlerde moda
olan Fıtrat kelimesini de kullanabiliriz. Mizaç, antik çağda “benlik ve
özelliklerinin bireysel ve biricik oluşunun biyolojik temeli” olarak
tanımlanmıştır.
MIZAÇ (DEVAM)

• Psikososyal araştırmalara göre mizaç, kalıtılan gelişimsel olarak sabit olan

kişilik içerikleri olarak kabul edilir. Mizaç alanları çocukluktan erişkinlik
dönemine sabittir ve farklı kültür ve etnik yapılarda yapısal olarak tutarlıdır.
Bireylerde görülen mizaç özellikleri yaklaşık %50 oranında kalıtılabilir.
Genetik faktörler sıklıkla mizaç tipini belirler. Diğer taraftan mizacın
zamanla kısmi ölçülerde değişme göstereceğine de inanılmaktadır.
KARAKTER

• Karakter, çocuğun büyürken kullandığı savunma mekanizmalarının, endojen

(iç kaynaklı) mizaç eğilimlerine ve çevresel etkilere adaptasyonunun bir
sonucudur. Karakterin kalıtımı daha zayıftır ve sosyo-kültürel öğrenmeden
ılımlı düzeyde etkilenir. Karakter çocukluktan erişkinliğe adım adım
olgunlaşır. Bu olgunlaşma önceki mizaç örüntüleri ve sosyokültürel eğitimle
doğrusal bir ilişki içerisinde değildir. Karakter istemli amaçlar ve tutumlar
çerçevesinde verilen yanıtlardır.
KIŞILIK

• Kişilik (personality), yapısal etkenler, gelişimsel etkenler ve toplumsal deneyimlerden

kaynağını alan, bireyin kendine özgü yaşam tarzı ve uyum modellerini belirleyen, içe
sindirilmiş düşünüş, duyuş ve davranış kalıpları olarak tanımlanmıştır. Uzun bir
zaman süresince kişiyi bir varlık olarak oluşturan, tanımlayan ve diğerlerinden ayırt
eden özelliklerdir. Herkesin yaşam biçimi olarak bilinçli ve bilinçdışı yollardan
geliştirdiği kökleşmiş davranış biçimleridir. Kişilik, kişi ile çevresi arasındaki düzgün,
kararlı, sabit, karşılıklı bir ilişkiyi devam ettirrnek için kullanılır. Genetik ve yapısal
faktörlerden etkilenir ve çocuğun erken dönem ebeveyn ilişkisi ve sosyal ortamlarla
şekillenir.
EĞITIM

• Eğitim bir süreçtir

• Eğitim sonucunda davranış değişikliği meydana gelir
• Davranış değişikliği bireyin kendi yaşantıları yoluyla gerçekleşir
• Eğitim yoluyla bireyde istendik davranışlar gelişir
• Eğitim süreci kasıtlıdır
• Eğitim programlarında ahlak ve etik kavramlarına yer verilmesi , ahlak ve
etiğin daha iyi anlaşılması açısından önemli bir husustur.
Eğitim Programları ne demektir? Ahlak ve Etik kavramlarıyla nasıl bir
ilişkisi vardır?
AHLAK

• Arapça: Seciye, tabiat , huy. Hulk kelimesinin çoğulu olarak karşımıza

çıkmaktadır.
• Ahlak, belli bir topluluğun belli bir döneminde, insanın iyi ve kötü olarak
vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle
ortaya konan iradeli davranışlar bütünü olarak ifade edilebilir (s.2)
AHLAK

• Ahlak, insanların birbirine ve topluma karşı yükümlülüklerini belirleyen

insan davranışları ile bir arada yaşama kural ve standardlarının bütünü olarak
da tanımlanabilir.
• İyi x Kötü
• Doğru x Yanlış
• Kime göre? Neye göre?
ETIK

• Yunanca: Alışkanlık ve gelenek anlamında kullanılan ETHOS kelimesinden

türetilmiştir. Herşey’den önce İYİ İNSAN OLMA anlamında bireysel
karakter anlamını içermektedir. Ethos, bütün bir toplumun niteliğini de
ortaya koymaktadır.
• Etik, ahlaki davranış üzerine sistemli düşünme olarak da tanımlanır.
• Etiğin konusu ahlaki eylem ve yargılar oluşturur. Etik bir pusulaya benzer.
Yönü gösterir.
• Prensipler ve değerler kümesi olarak da tanımlanır. Neyin yapılması
gerektiğini, hangi davranışın iyi olduğunu, neyin hayata anlam kazandırdığını
ifade eden tutum ve davranışlarının iyi-kötü, doğru-yanlış gibi göreli unsurlar
hakkında yargılamada bulunup karar vermemizde klavuzluk yapar.
GENEL VE ÖZEL ETİK

• Genel Etik: Toplumsal ve ülkesel, hatta ülkelerarası ilişkilerde dikkate alınan,

olması gereken, iyi veya doğruolarak değerlendirilen kurallar, ilkeler ve
ahlaki standardlardır.
• Özel Etik: Sadece belirli bir bireyin, toplumsal grubun, örgütün veya
sektörün uyması gereken doğru veya iyi olarak nitelendirilen ahlaki
değerleri, kuralları ve standardları gündeme getirir. İş ve meslek etiği gibi,
sporcu etiği, işletme etiği gibi…
ETIK VE AHLAK İLİŞKİSİ

• Etik, Yunanca karakter anlamına gelen «ethos» kavramından gelmekte, Ahlak

ise Latince adet, gelenek anlamına gelen «moralty» kavramından
gelmektedir. Etik kavramının, daha çok bireylerin karakterlerine yönelik
olduğu algılanırken, ahlak kavramı daha çok insanların birbiriyle ilişkileri
kapsamında kullanıldığı söylenebilir.
• Etik doğru ve yanlış davranışın teorisi iken ahlak bunun pratiğidir. Temel
fark, ahlakın kişilerin kendi değer ve inançlarına dayalı olması, bireyden
bireye ve toplumdan topluma değişmesidir. Ahlak çocukluktan beri bir
toplumda deneyimlenen, gözlemlenen değerler iken etik belli bir eylemin
müzakere edilip açıklanması gerektirir.
• Etik doğru ve yanlış davranış teorisi; ahlak ise onun pratiğidir. Etik bir
kişinin belli bir durumda ifade etmek istediği değerlerle ilgilidir. Ahlak ise,
bunu hayata geçirme tarzıdır.
• Etik, ahlak üzerinde düşünebilme etkinliğidir.
• Etik ve ahlak kavramlarının ortak özelliği bireyler arasındaki ilişkileri
düzenleme çabasını ifade etmeleridir (s.5)
ETIĞIN TEMEL KAVRAMLARI

• İYİ: Ahlaki eylemin ulaşmak istediği son hedeftir. Zevk-haz-kollektif yarar-

erdem

• ERDEM:Ahlakın övdüğü iyilikçilik, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk gibi

niteliklerin genel adıdır. Erdem kavramı, felsefeye etiğin kurucusu olarak
kabul edilen Sokrates’in armağanıdır.
ETIĞIN TEMEL KAVRAMLARI

• SORUMLULUK: Kişinin kendi davranışlarınını veya kendi yetki alanına

giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi; iradesiyle bilerek yaptığı bir
eylemin sonuçlarını kabul etmesi durumudur.
• VICDAN: İnsanın kalbine doğan gizli bir his, kötülük etmekten huzursuz
olmak. Kişinin kendi eylemlerinin, yaptıkları ya da yapmadıklarının ahlaki
değerlere uygunluğunu ortaya koyan ahlaki yetenektir.
ETIK TÜRLERİ

• Betimleyici Etik: Bilimsel ya da tanımlayıcı yaklaşımın ahlak alanına

uygulanmasını ifade eder. Eylemlerin sonuçlarını betimler.
• Meta-Etik: Felsefenin biricik görevinin dilin mantıksal analizi veya kavram
çözümlemesi olduğunu önesüren analitik felsefenin etik alanındaki tavrını-
yaklaşımını ifade eder.
ETIK TÜRLERİ

• NORMATİF ETİK: Neyin ahlaki bakımdan doğru ve yanlış, iyi ve kötü

olduğunu belirleyen ölçütler sunan, bu ölçütleri haklı kılma ve temellendirme
işiyle uğraşan etik türüdür.
• UYGULAMALI ETİK: Belli özel alanlarda ortaya çıkan etik sorunların
tartışılması için ölçütler yaratma ve bu özel alanlarda bu ölçütlerin insan
davranışlarında uygulanmasıyla ilgilidir. Tıbbi etik, çevrebilim etiği gibi
DEĞERLER

• Değerler ve Karakter Eğitimi dersinden bildiğiniz üzere….

• Değer-Ahlak-Etik İlişkisi
• NORM: Kural olarak benimsenmiş, yerleşmiş ilke veya kanuna uygun durum
anlamına gelir. İnsan davranışının kendisine göre ölçüldüğü,
değerlendirilidiğ, beğenildiği, ya da kınandığı ölçü kuralı.
NORM DEĞER İLİŞKİSİ

• Değer normdan daha genel bir nitelik taşır. Normlar, değerlere dayalı, yani
kaynağını değerlerden alan, belirli durumlarda belirli davranışları gerektiren
ve uyulması gereken özel kurallar olarak tanımlanabilir.
• Kişilik-Mizaç-Şahsiyet-Karakter-
AHLAK VE ETIK ILE ILGILI TEORILER
SONUCA DAYALI ETIK

• Etik Egoizm: İnsan davranışlarının kişisel çıkarlarına dayalı olması ve her

bireyin yalnızca kendini gözetmesigerektiği, bireyin tek sorumluluğunun
kendi çıkarlarını geliştirmek ve bunların peşinden gitmek olduğu şeklinde
algılanmaktadır.
FAYDACILIK

• Bireyin ahlaki tercihlerinin bulunmasına ve kendi çıkarlarına net bir biçimde

hizmet etmesi halinde diğer bireylerin çıkarlarına göre davranmasına imkan
tanır. İyi olan tel şey Refahtır. Refah ise mutluluktur.
DEONTOLOJİK KURAMLAR

• Sonuca dayalı olmayan kuramlardır. Eylemin doğasına dayalı düşünme-

muhakeme etmedir.
KANT’IN KURAMI

• Ahlaki tutumun nihai noktasının adaletin sağlanmasından ziyade bireylerin

iyiliği olduğunu savunan Faydacılık kuramının en önemli muhaliflerinden
Kant, sürece vurgu yapar. Bir olayda senaryoya bakmak gereklidir.
DOĞAL YASA KURAMI

• Yaratılışa uygun yaşayarak mutlu olma

• Eylem ve niyet önemlidir.
• Kötü insanlar doğal olmayan şeklide davranırlar.
• İnsanın doğası iyidir.
DEĞERLER ETİĞİ

• Ahlaka uygun bir hayat sürmenin en önemli göstergesi iyi ve değerlere bağlı
bir insan olmaya adanmışlıktır. Değerler etiği bireyin ne ölçüde doğru
davranışları sergilediğinden ya da doğru ilke ve kuralları takip ettiğinden
ziyade ne ölçüde takdir edilen bir birey olduğuna odaklanır. Doğru olanı
dürüstçe yapma eğilimidir.