Sosyolojik bir

yaşlanma
muayenesi​işlem
İlayda SARSICI
Yaren YİĞEN
Emircan CANBULAT
Alper BAHADIR
NÜFUSUN BELİRLEYİCİ
FAKTÖRLERİ
Bugün Türkiye nispeten eski bir toplumdur. Üç Nüfusun yaşlanma sürecinin faktörleri
belirgindir hızlıca O öyle azalan doğum oranları düşüyor ölüm oranları ve göç dinamikleri .
Doğum oranlarının azalması refah düzeyiyle bağlantılıdır. Bir toplumda refah düzeyi arttığında o
toplumdaki doğum oranları azalır. Kırsal kesimden kentlere, gelişmekte olan
bölgelerden/ülkelerden gelişmiş bölgelere/ülkelere göç, nüfus yapısında değişikliklere neden
olmaktadır .
NÜFUS YAŞLANMASI-
YAŞLANMIŞLIK
Yaşlanma , yaşamın pek çok açıdan değişimine işaret eden, bireye özgü, çok boyutlu ve benzersiz
bir süreçtir ki, yalnızca biyoloji perspektifinden tanımlanmamalıdır . Yaşlılık, belirli bir kronolojik
yaşta başlayan bir dönemi ifade eder. Örneğin Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre yaşlılık, 65
yaşında başlayan bir dönemi ifade etmektedir (WHO, 2015). Günümüzde "çok yaşlı" olarak
sınıflandırılan ülkeler aynı zamanda yüksek Refah düzeyi e. Yaşlanma sosyal bir sorun değildir .
Türkiye'deki araştırmacılar yaşlılık döneminin 60 veya 65 yaşlarında başladığını kabul etmektedir
(Arun, 2013 ) . Yaşlanmanın hızı, bir toplumdaki yaşlı nüfusun ikiye katlanması için gereken süre ile
belirlenmektedir. Örneğin yaşlı nüfus oranının yüzde 7'den yüzde 14'e çıkması Fransa'da 115 yıl,
İsveç'te 85 yıl ve Avustralya'da 73 yıl sürdü (WHO, 2015). Mevcut projeksiyonlar Türkiye'de yaşlı
nüfusun bu kadar hızlı artmasının 15 yıl alacağını göstermektedir (Arun, 2013).
• . 65 yaş ve üzeri kişiler toplam nüfusun yüzde 8,5'ine tekabül ediyor. Dolayısıyla Türkiye bugün
eski toplum kategorisine girmektedir . Avrupa genelinde ortalama yaşam süresi 80,6 yıldır.
Erkeklerde 77,9 yıl, kadınlarda ise 83,3 yıl olacağı tahmin edilmektedir (TÜİK, 2017). Türkiye
İstatistik Kurumu'na göre doğumda beklenen yaşam süresi 78 yıl. Erkeklerde 75,3 yıl, kadınlarda
ise 80,7 yıl olduğu tahmin ediliyor .
YAŞLILIK
• Yaş ayrımcılığı, yaşlarına dayalı olarak bireylere veya gruplara karşı önyargı veya ayrımcılığı
ifade eder. Bu önyargı, stereotipler, varsayımlar veya ister genç ister yaşlı olsun, belirli bir yaş
grubundaki insanlara yönelik ayrımcı uygulamalar da dahil olmak üzere çeşitli biçimlerde ortaya
çıkabilir. Yaş ayrımcılığı istihdam fırsatlarını, sağlık hizmetlerine erişimi, sosyal etkileşimleri ve
yaşamın diğer yönlerini etkileyebilir . Bu genellikle ileri yaştan ziyade gençliğe ve üretkenliğe
değer veren toplumsal tutumlardan ya da tam tersine genç bireylerin yetenekleri veya sınırlamaları
hakkındaki varsayımlardan kaynaklanır. Yaşlı ayrımcılığı terimi, Robert N. Butler (1927-2010)
1969'da .
NÜFUS YAŞLANMASININ TEMEL
DİNAMİKLERİ
• Türkiye, Şili, Brezilya, Endonezya, Meksika gibi gelişmekte olan ülkeler bu süreci 21. yüzyılda
tamamlıyor. Dünya genelinde 60 yaş ve üzeri nüfusun toplam nüfusa oranı 1950'li yıllarda yüzde 8
iken, 2000'li yılların başında bu oran yüzde 10'a yükseldi. Önümüzdeki 30 yılın sonunda 60 yaş ve
üzeri nüfus oranının dünya genelinde 2050 yılında yüzde 22'ye çıkması bekleniyor ( Harper,
2006).
DEMOGRAFİK GEÇİŞ
• Demografik geçiş, toplumların doğum ve ölüm oranlarının yüksek olduğu bir aşamadan, doğum
ve ölüm oranlarının daha düşük olduğu aşamalara doğru geçişi olarak tanımlanabilir. Fransa'da
Fransız Devrimi'nden sonra başlayan yüksek doğum ve ölüm oranlarının azalmasıyla Avrupa'da
nüfus değişti. Doğum ve ölüm oranlarındaki azalma nüfusun büyüklüğünü ve yapısını etkilemiş,
Avrupa aynı anda hem genç nüfus oranındaki azalmayı hem de yaşlı nüfus oranındaki artışı
yaşamıştır. Demografik geçiş sürecinde üç birbiriyle ilişkili korelasyonlar :
• doğurganlık oranlarında azalma;
• ölüm oranlarında azalma; Ve
• göç süreçlerinin çeşitlendirilmesi
• Demografik geçiş sürecinde Avrupa'da 150 yıl içinde doğurganlık hızla azalmış, buna paralel
olarak ölüm oranları da azalmıştır. Doğurganlık ve ölüm oranlarındaki azalmanın yanı sıra göç
süreçlerinin çeşitlenmesi de nüfusun yaşlanmasının altında yatan temel faktörler haline geliyor.
Kitlesel göç olgusunu belirleyen nedenler arasında ani ve kısa süreli toplumsal olaylar ve savaşlar
nüfus dinamiklerini de etkileyen faktörlerdir (Harper, 2006).
• 2017 yılı itibarıyla dünya çapındaki nüfus sayımına göre dünyada 60 yaş üstü 962 milyon insan
var. Yaşlı sayısının 2030'da 1,4 milyara, 2050'de 2,1 milyara, 2100'de ise 3,1 milyara çıkacağı
öngörülüyor.
• Karşılaştırıldığında, Türkiye'de doğumda beklenen ortalama yaşam süresi gelişmekte olan ve az
gelişmiş bölgelere göre daha yüksek, gelişmiş bölgelerde ise doğumda beklenen ortalama yaşam
süresine göre daha düşüktür. Dünya genelinde doğumda beklenen yaşam süresi 70 yılı aştı.
Doğumda beklenen yaşam süresi cinsiyete göre de farklılık göstermektedir. Kadınlar erkeklerden
daha uzun yaşıyor. Kadın başına toplam doğurganlık düzeyleri incelendiğinde, Türkiye'deki
toplam doğurganlık düzeyinin gelişmekte olan ve az gelişmiş bölgelere göre düşük, gelişmiş
bölgelere göre ise yüksek olduğu sonucuna varılmaktadır .
YAŞLANMA ÇALIŞMALARINDA TEORİ
VE ARAŞTIRMA
• Önyargıları, yanlış yargıları, ayrımcı algıları veya yanlış tespitleri çürütmek için teoriye ve
araştırmaya ihtiyaç vardır. Örneğin “Yaşlılık hastalıktır!”, “Yaşlanma verimliliği öldürür!”, “Yaşlı
yetişkinler topluma yüktür!” gibi önyargıların kaynağının eksik ve hatalı bilgi olduğunu
söyleyebiliriz.
• Teorinin ve araştırmanın en önemli işlevi toplumsal sorunlara neden olan etkenleri aydınlatmak ve
bu etkenler arasındaki ilişki kalıplarını ortaya koymaktır. Yaşlanma veya yaşlılık sürecindeki
eşitsizlikler üç ana faktöre göre analiz edilmektedir: cinsiyet, sosyal sınıf ve etnik köken .
ÇAĞDAŞ TEORİK PERSPEKTİFLER
• Yaşlanma çalışmaları sadece yaşlı bireylere değil, aynı zamanda yaşamın farklı aşamalarındaki
bireylere ve bu aşamalardaki seçimlerin olumlu ve olumsuz sonuçlarına da odaklanmaktadır.
Sonuç olarak çağdaş araştırmalar yaşlanmayı dört boyutta anlamamıza olanak sağlamaktadır: birey
olarak yaşlılar, sosyal grup olarak yaşlılar, yaşlanma dönemi ve yaşlanma süreci.
• Araştırma teknikler : toplumsal gerçekliği anlamak için hem teori hem de araştırma gereklidir;
Teori araştırmaya rehberlik eder ve araştırma teoriyi doğrular veya geliştirir. Yaşlanma
çalışmalarında araştırma tekniğinin seçimi araştırma sorusuna ve bakış açısına bağlıdır. . Yaşlanma
çalışmalarındaki temel araştırma teknikleri hem niteliksel hem de niceliksel yaklaşımları içerir.
• İkincil veri analizi : . Türkiye'de ikincil veri sağlayan en önemli kurum Türkiye İstatistik
Kurumu'dur ( TÜİK ). TÜİK'in düzenli olarak yaptığı Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması,
Zaman Kullanımı Araştırması ve Hanehalkı Bütçe Araştırması gibi çalışmalar bulunmaktadır .

• Anketler : İçinde Türkiye'de gerontolojik araştırmalar yaşlanma eğilimlerine, sosyolojik faktörlere

ve yaşlanan bir nüfusa yönelik politika yapımına odaklanmaktadır .
• Katılımcı Gözlem : Bu tür araştırma tekniği ile yaşlanmanın anlamını ve bağlamını ortaya
çıkarmaya yönelik birçok çalışma yapılabilir. Örneğin bir araştırmacı yaşlı insanların yaşlanma
deneyimlerini, yaşam düzenlerini ve sosyal ilişkilerini inceleyebilir.
• Eylem Araştırması : Eylem araştırmasının üç önemli özelliği vardır:
• a) Yaşlılara değil, yaşlılara yapılır.
• b) Genel eğilimler örnek olay çalışmaları aracılığıyla ayrıntılı olarak incelenebilir.
• c) Bu çalışmalar sorunlara yanıt vererek, bunları çözmekten sorumlu olanlara bilgi ve beceri
kazandırır.
• Yaşam Tarihi : Yaşlanma sürecine odaklanır ve insanların yaşam öykülerinden yaşam boyu
edinilen deneyimleri ortaya çıkarmaya çalışır.
• Türkiye'de yaşlanma çalışmaları yerel düzeyde yapılsa da uzun vadeli araştırmalar ne yazık ki
eksiktir. Yaşlanmaya ilişkin geniş çaplı ve uzun vadeli araştırmalar Türkiye'deki demografik
geçişin seyrine ışık tutacaktır. Her ne kadar yaşlanmanın bir sorun olmadığı bu bölümün başında
belirtilmiş olsa da eğer bir ülke yaşlanma sürecine hazırlıklı değilse mikro ve makro düzeyde
sosyal sorunlar ortaya çıkacaktır:

A. Altyapısı, fiziki şartları ve insan kaynağı hazır değilse,

B. Demografik geçiş sürecinde esnek ve yaratıcı sosyo-ekonomik politikaların uygulanmaması,
C. Yaratıcı yasal düzenlemeler yapılmamıştır.
ANA AKIM TEORİLER
• İlk teorilerden biri olan Ayrılma Teorisi, yaşlıların toplumdan uzaklaşmasını öne sürmektedir.
Aktivite Teorisi yaşlanma sürecinde aktif kalmanın önemine vurgu yapmaktadır. Yaş Normları
Perspektifi, yaşamın belirli dönemleri ile bu dönemlerdeki eylemler arasında ilişki kurarak bireyin
ne yapması ya da yapmaması gerektiği konusunda önemli bir belirleyici faktördür. Yaş
Tabakalaşması Perspektifi, sosyal yapının bireyin rollerini belirlediğini ileri sürer. Politik ekonomi
perspektifi yaşlılığın ve yaşlanmanın bir sorun olmadığının altını çizmektedir. Başarılı Yaşlanma
Perspektifi, yaşlanma sürecindeki her şeyden bireyi sorumlu tutar. Öte yandan çağdaş bir teorik
bakış açısı olarak yaşam akışı, çağdaş araştırmalarda yapı odaklı ve birey odaklı teorileri birbirine
bağlayan bir köprü olarak kullanılmaktadır.
TÜRKİYE'DE EŞİTSİZ YAŞLANMA
• Türkiye, Şili, Brezilya, Azerbaycan, İran, Kore, Endonezya gibi dünyanın en hızlı yaşlanan
ülkeleri arasında yer alıyor. Türkiye'nin genç bir nüfusa sahip olduğu inancı doğru değil. Güncel
verilere göre Türkiye'de toplam nüfusun yüzde 8'inden fazlası yaşlılardan oluşuyor .
• Türkiye'de eğitim temel bir faktördür. İstihdam oranları da diğer eşitsizlikleri de etkilediğinde ,
eğitimli kişilerle eğitimsizler arasındaki uçurum dikkat çekicidir. Yaş ilerledikçe istihdam
oranlarındaki eşitsizlik daha yüksek boyutlara ulaşıyor. Genç ve eğitimli nüfus kentsel bölgelerde
işgücü piyasasında daha fazla yer bulmaktadır. Öte yandan yaşlı erkeklerin yüzde 63'ü, yaşlı
kadınların ise yüzde 87'si tarım sektöründe istihdam edilmektedir (Arun, 2013). Eğitim ve
istihdamın yanı sıra sağlık durumu da eşitsiz yaşlanmanın temel belirleyici faktörlerinden biridir.
• Yaşlanma sürecinin nedenlerini cinsiyet ve sosyal sınıf gibi faktörler açısından incelediğimizde,
Türkiye'de kuşaklar arası ve kuşaklar arası farklı deneyimlerin olduğu kolaylıkla dikkatimizi
çekebilir. Bu sayede Türkiye'nin önümüzdeki 50 yıl içerisinde karşı karşıya kalabileceği en önemli
risklerin değerlendirilmesi mümkün olabilecektir. Sosyal güvenlik , istihdam gibi eşitsizlikler söz
konusu olduğunda , sosyal koruma, yaşam boyu öğrenme ve ayrımcılık karşıtlığının gündeme
gelmesi, aktif yaşlanmanın yokluğu politikalar geleceğe yönelik ciddi riskler oluşturabilir .