TEMEL

ELEKTRİK

Aydın GÜLER

Elektrik&Elektronik Müh.
 ENERJİ

İş yapabilme yeteneğidir.
 Enerji
Tabiatta iki şekilde bulunur.

A ) Potansiyel (durağan) enerji

B ) Kinetik (kullanılan, sarf olunan ) enerji
☼ Suyun yüksekte bulunan bir
depoya çıkarılması Kinetik
Enerji,
depoda bulunması ise Potansiyel

Enerji
☼ Pil ve aküdeki uçlarında alıcı
yoksa Potansiyel enerji,
Alıcıları çalıştırmaya başlanırsa
Kinetik enerji
 ENERJİ ÇEŞİTLERİ

A ) Mekanik enerji
B ) ısı enerjisi
C ) Işık enerjisi
D ) Kimyasal enerjisi
E ) Elektrik enerjisi
 ELEKTRİĞİN TANIMI
 Kısaca serbest elektron akışıdır.

 Diğer enerjilerden elde edilerek,

diğer enerjilere kolayca
dönüştürülebilen, bir iş yapabilen
enerjidir.
ELEKTRİK ENERJİSİNİN ELDE
EDİLMESİ

A ) Sürtünme ve tesir ile ( statik elektrik )

B ) Isı ile ( termokupl )
C ) Işık ile ( foto elektrik )
D ) Basınç ile ( piezo elektrik )
E ) Kimyasal olarak ( elektroliz )
F ) Mağnetik olarak
 ELEKTRİĞİN KALİTESİ

Kesintisiz
Kısıntısız
Gerilim sabitliği
Frekans sabitliği ‘ aranılmaktadır
 ELEKTRİK ENERJİSİNİN
ETKİLERİ
 A ) Isı etkisi
 B ) Işık etkisi
 C ) Mağnetik (mekanik) etkisi
 D ) Kimyasal etki
 E ) Fizyolojik etki
 ELEKTRİK ENERJİSİNİN
ÜSTÜNLÜKLERİ
A ) Diğer enerjilere çevrilmesi kolaydır.
B ) Çevrim sırasında verim yüksektir.
C ) Uzak mesafelere kolay ve süratli iletilir.
D ) İletim kayıpları azdır.
E ) Kumandası kolaydır.
F ) Temiz ve ucuz bir enerjidir.
 ELEKTRİKTE
ÜÇ
TEMEL BÜYÜKLÜK
 GERİLİM ( U,E ) :
Kapalı bir elektrik devresinde serbest elektron
akışına sebep olan basınca (Potansiyel farka) Gerilim
denir. “U” ile gösterilir. Birimi volt (V) Voltmetre ile
ölçülür. Voltmetreler devreye paralel bağlanır.

Mega volt ( MV )
Kilo volt ( kV )
Volt ( V )
Mili volt ( mV )
Mikro volt ( μV )
Not : Her basamak kendi arasında
biner biner artar ve azalırlar.
 GERİLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI

◙ KÜÇÜK GERİLİM : 0 - 50 V
◙ ALÇAK GERİLİM : 50 - 1000 V
◙ ORTA GERİLİM : 1000 - 35000 V
◙ YÜKSEK GERİLİM : 35000 - 154000 V
 AKIM ŞİDDETİ ( I )
Kapalı bir elektrik devresinde birim zamanda
geçen elektron miktarına denir.
“I” ile gösterilir.Birimi Amper ( A )
Ampermetre ile ölçülür
Ampermetreler devreye seri bağlanır.
Mega amper ( MA )
Kilo amper ( kA )
Amper ( A )
Mili amper ( mA )
Mikro amper ( μ A )
Not : Her basamak kendi arasında
biner biner artar ve azalırlar.
 DİRENÇ ( R )
Serbest elektron akışına karşı gösterilen zorluğa
denir. “R” ile gösterilir. Birimi Ohm (Ω)
Ohmmetre ile ölçülür.

Mega ohm ( MΩ )
Kilo ohm ( kΩ )
Ohm ( Ω )
Mili ohm ( mΩ )
Mikro ohm ( μΩ )

Not : Her basamak kendi arasında

biner biner artar ve azalırlar.
 OHM KANUNU

Akım, gerilim ve direnç arasındaki bağıntıyı

açıklar.
Kapalı bir elektrik devresinden geçen
akım; devreye uygulanan gerilimle doğru,
devre direnciyle ters orantılıdır.
AYARLI DİRENCİ OK YÜNÜNDE
İLERLETİKCE AMPERMETREDE
OKUNAN DEĞER AZALMAKTADIR.
AYARLI DİRENCİ OK YÜNÜNDE
İLERLETİKCE AMPERMETREDE
OKUNAN DEĞER ATRMAKTADIR.
BASİT ELEKTRİK DEVRESİ
Enerji kaynağından çıkan akımın
Sigorta, Anahtar (Devre Kesici), Alıcı
ve iletkenlerden geçtikten sonra
tekrar akım kaynağına dönmek için
geçtiği yola elektrik devresi denir.
 BASİT BİR ELEKTRİK
DEVRESİ
ÜRETEÇ : Elektrik devresinde elektron akışı için
gerekli potansiyel farkı meydana getiren ve
devam ettiren kaynak ve makinelerdir.
ALICI : Elektrik enerjisini tüketerek diğer enerji
çeşitlerine çeviren makine ve cihazlardır.
SİGORTA : Elektrik devresinden geçen akımın istenmeyen
değerlere yükselmesini önlemek için devreyi
açmaya yarayan bir koruma elemanıdır.
ANAHTAR : Elektrik devresini açıp kapatmaya yarayan devre elemanıdır.
İLETKEN : Üreteç ile alıcı arasında elektrik akımının akması için hat
teşkil eden(yol oluşturan) devre elemanıdır.
 AÇIK DEVRE
Anahtar açık, akımın
geçmediği, alıcının
çalışmadığı devre şeklidir.
 KAPALI DEVRE
Anahtarın kapalı olduğu;
devreden akımın geçtiği, alıcının
normal çalıştığı devre şeklidir.
 KISA DEVRE
Akımının alıcıdan geçmeden kısa
yoldan devresini tamamladığı;
alıcının çalışmadığı devre
şeklidir.
İLETKEN : Elektrik akımının bir
yerden diğer bir yere taşınmasında
(iletilmesinde) kullanılırlar.
Dirençleri vardır ve küçüktür.
 METAL İLETKENLER
Gümüş, bakır, altın, demir, çinko,
alüminyum, krom nikel
SIVI İLETKENLER
Asit, baz ve tuzların sudaki
eriyikleri ( çözeltileri )
GAZ İLETKENLER
Argon, neon, kripton
YALITKAN : Elektrik akımını
iletmeyen (ihmal edilecek kadar az
ileten) maddelerdir.Dirençleri çok
yüksektir. Elektrik akımından canlıları
korumak ve akım taşıyan iletkenlerin
birbirleriyle ve toprak ile temasını
önlemek için kullanılırlar.
 ASLINDA BÜTÜN
YALITKANLAR KÖTÜ
İLETKENLERDİR.

KATI YALITKANLAR : Cam, porselen, kağıt,

fiber, pamuk, kauçuk, mika,
SIVI YALITKANLAR : Saf su, alkol, benzin,
trafo yağı,
GAZ YALITKANLAR : Kuru hava,
azot,karbondioksit, hidrojen, SF 6 gazı
BİR İLETKENİN DİRENCİNE
ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Bir iletkenin direncine etki eden faktörler

A : İletkenin uzunluğu
B : Kesiti
C : Cinsi
D : Sıcaklık
 İletkenin direnci uzunluğu ile doğru orantılıdır.
( Bir iletkenin uzunluğu iki kat artarsa direncide
iki kat artar. )
İletkenin direnci kesiti ile ters orantılıdır.
( Bir iletkenin kesiti iki kat artarsa direncide aynı
oranda azalır. )
 İletkenin direnci; iletkenin cinsine de
bağlıdır.
(Aynı kesit ve aynı uzunlukta fakat
farklı cinsteki iletkenlerin dirençleri de
farklı olmaktadır. )

ÖZ DİRENÇ : 20c ortam sıcaklığında 1m

uzunluğunda 1mm² kesitinde iletkenin gösterdiği
dirence denir.
Birimi ohm.mm2 / m ‘ dir.
İLETKENİN CİNSİ ÖZ
DİRENÇ(ohm.mm2/m)
 Gümüş 0,016
 Bakır 0,0178
 Altın 0,023
 Alüminyum 0,0285
 Magnezyum 0,045
 Wolfram 0,055
 Çinko 0,063
 ÖRNEK: 40 metre uzunluğunda
2,5 mm2 kesitindeki bakır iletkenin
direnci kaç ohm olur. (bakırın öz
direnci:0,0178)
 DİRENCİN SICAKLIKLA
DEĞİŞİMİ

Sıcaklığın değişmesi ile

maddenin elektrik akımına
karşı gösterdiği dirençte
değişir.
SICAKLIK ARTARSA
 Metal iletkenlerin dirençleri artar.

 Karbon ve ametallerin dirençleri azalır.

 Yalıtkanların direnci azalır

 R2=R1.[(1 + ∂(t2-t1)]
 R1=Önceki sıcaklık değerindeki direnç
 R2=Sonraki sıcaklık değerindeki direnç
 ∂=Direncin sıcaklıkla değişim katsayısı
 t1=İlk (düşük) sıcaklık değeri
 t2=Sonraki (yüksek) sıcaklık değeri
∂: 1 0C derece başına 1 ohm’luk
dirençteki değişme miktarına direncin
sıcaklıkla değişim katsayısı denir ve
“∂” ile gösterilir.
ÖRNEK: 5 0C ortam sıcaklığında 3 ohm
olan bakır iletkenin 40 0C ortam
sıcaklığındaki direnci ne olur.
(∂:0,00393)
İletkenin Cinsi ∂(Değişim Katsayısı)
Gümüş 0,0038
Bakır 0,00393
Altın 0,004
Alüminyum 0,00377
Magnezyum 0,0039
Wolfram 0,0041
Çinko 0,0037
İZALOSYON
Uygulanan gerilimde yalıtım
yapabilme özelliğine İzolasyon
denir. Bu özelliği sağlayabilen katı,
sıvı, gaz yalıtkan malzemelere de
İzolasyon Malzemeleri denir.
İZALOSYON SEVİYESİ
İzalosyon özelliğinin
kaybolmasına neden olan gerilim
değerine denir. ( kV ) ile ifade
edilir.
 İZALOSYONUN
BOZULMASINA SEBEP OLAN
NEDENLER
1) Sıcaklık
2) Eskime
3) Dış Etkiler
4) Aşırı Gerilim
 SICAKLIK
Her izolasyon malzemesinin
devamlı en yüksek çalışma sıcaklığı
bellidir.
Örneğin Pamuk, sunni ipek,
kağıy, presbant için en yüksek
devamlı çalışma sıcaklığı 90 0C;
vernik, sentetik, lastik, fiber için 105
0
C’dir.
 ESKİME
Her izolasyon maddesinin belli bir
kullanım zamanı vardır.Bu zaman
aşıldığında izolasyon değeri azalmaya
başlar ve kısa devre arızasının oluşmasına
sebep olur.
Aşırı akım, aşırı ısınma, ve aşırı
gerilim gibi anormal işletme koşulları ile
rutubet, basınç, ve kirlenme gibi dış etkiler
de eskime olayının hızlanmasına sebep
olur.
 DIŞ ETKİLER
Vurma, çarpma, ezme,
sürtünme, aşındırma ve rutubet gibi
nedenlerle izolasyonun zayıflaması
durumuna dış etkiler denir.
Kirlenme izolasyonun
zayıflamasına etki eden önemli bir
dış etki olarak belirtilebilir.
 AŞIRI GERİLİM
Her izolasyon maddesi, belirli bir
gerilim değerine kadar özelliğini
kaybetmeden yalıtım yapabilir.Bu değerin
üzerinde bir gerilime maruz kaldığında
aşırı gerilim sebebiyle izolasyon maddesi
delinir ve kısa devre arızasının oluşmasına
sebebiyet verir.
Sistem izolasyonunu zorlayan ve
delinmesine neden olabilen aşırı
gerilimlerin oluşumu iki kısımda
incelenebilir.
 İÇ AŞIRI GERİLİMLER
Boşta çalışan enerji nakil hattı
ve transformatör gibi işletme
araçlarının devreye alınıp
çıkarılmasıyla veya faz-toprak kısa
devresi, hat kopması yada dağıtım
hatlarında sigorta atması gibi
arızalarda oluşan aşırı gerilim
şeklidir.
 DIŞ AŞIRI GERİLİMLER

Yıldırım nedeniyle oluşan aşırı

gerilimlere de dış aşırı gerilimler adı
verilir.
 KİRŞOF’UN GERİLİMLER
KANUNU
Kapalı bir elektrik devresinde
devreye tatbik edilen gerilim; o devredeki
dirençler üzerine düşen gerilimlerin
toplamına eşittir.

UT = U 1 + U 2 + U 3 + . . . . . . .+
Un
SERİ DEVRE
 SERİ DEVRE ÖZELLİKLERİ
 Devredeki dirençlerden birini çıkarırsak, devre açık devre
özelliği gösterir.
 Seri devrede toplam direnç; dirençlerin toplamına eşittir.

RT = R1 + R2 + R3 + . . . . . . . . . . .+ Rn
 Toplam direnç, devrede bulunan en büyük dirençten
daha büyüktür.
 Seri devrede alıcıların üzerinden geçen akım birbirlerine
eşit olup; aynı zamanda devre akımına da eşittir.
 Seri bir devrede bulunan direncin değeri artıkça gerilim
düşümü de artmaktadır.
 Seri devrede alıcıların uçları arasında meydana gelen
gerilim düşümü toplamları devre gerilimine eşittir.
UT = U1 + U2 + U3 + . . . . . . . . . .+ Un
 Devredeki dirençlerden birinin değerine değiştirirsek,
devrenin
toplam direnci değiştiği İçin devre akımı ve gerilim
düşümleri de
değişmektedir.
 KİRŞOF’UN AKIMLAR KANUNU

Paralel devrelerde bir düğüm

noktasına (ek yerine ) gelen akımların
toplamı; o düğüm noktasından giden
akımların toplamına eşittir.
 PARALEL DEVRE ÖZELLİKLERİ
 Devredeki dirençlerden birini çıkarırsak diğerleri çalışmaya
devam eder.
 Toplam direncin tersi; dirençlerin terslerinin toplamına eşittir.
1 1 1 1
1
RT = R 1 + R 2 + R 3 + . . . . . . . ………..+ Rn
 Toplam direnç, devrede bulunan en küçük dirençten daha
küçüktür
 Paralel devrede bulunan dirençlere tatbik edilen gerilim aynı
zamanda devreye uygulanan gerilime de eşit olmaktadır.
 Paralel devredeki dirençlerin çektikleri akımlar toplamı devre
akımına eşit olmaktadır.
I T = I 1 + I 2 + I 3 + . . . . . . . . . . . . .+ In
 KARIŞIK DEVRE ÇÖZÜMÜNDE
DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ
HUSUS
 Bir karışık devrede alıcılardan birini
çıkarırsak; devrenin tamamı yada bir
kısmı çalışmıyorsa, çıkarılan direnç
çalışmayanlara SERİ, devrenin tamamı
yada bir kısmı çalışıyorsa, çıkarılan
direnç çalışanlara PARALEL’dir.
 GERİLİM DÜŞÜMÜ
 Hat başı ile hat sonu arasındaki gerilim farkına
Gerilim düşümü denir.
 Bir iletkenin iki ucu arasındaki gerilim farkına
Gerilim düşümü denir.
 Devreye uygulanan gerilimle alıcının uçları
arasındaki gerilim farkına denir.
İLETKENDEKİ GERİLİM DÜŞÜMÜ

İletkenin direnci,

İletkenden geçmekte olan akım ,

İle doğru orantılıdır.

 DOĞRU AKIM

Zamana bağlı olarak yönünü ve

değerini ( şiddetini )
değiştirmeyen akım türüdür.
 ALTERNATİF AKIM

Zamana bağlı olarak yönünü ve

değerini ( şiddetini ) periyodik
olarak değiştiren sinüsoidal
akım türüdür.
DOĞRULTULMUŞ DALGALI AKIM
Zamana bağlı olarak yönü
değişmeyen ancak şiddeti değişen
akımdır.
ALTERNATİF AKIMDA
KULLANILAN BAZI
TANIMLARI
 PERİYOT (T )

Bir sinüs eğrisinin

tamamlanması için geçen süredir.
Bir sinüs eğrisi, bir hertz
olduğuna göre bir hertzini
tamamlanması için geçen süredir.
 FREKANS (f )

Saniyedeki periyot sayısı olup,

birimi hertzdir.
Bizim frekansımız 50 hertzdir.
 ALTERNAS

Periyodun yarısıdır.
Bir periyot ( + ve - ) olacak
şekilde iki alternasdan oluşur.
 ANİ DEĞER

Herhangi bir andaki değere

denir. O andaki değer de denir.
ı = I max X Sin w t
e = U max X Sin w
t
 MAKSİMUM DEĞER
( TEPE NOKTASI )

Ulaşabileceği en yüksek değerdir.

90 deki ani değere, maksimum değer de denir.
 ORTALAMA DEĞER

Bir alternasdaki ani değerlerin

matematiksel ortalamasına denir.
Iort = I max X 0,636
Uort = U max X
0,636
 ETKİN DEĞER

Alternatif akımımda kullanılan bir ısıtıcının

aynı sürede ve aynı kaloriyi verebilecek doğru
akım karşılığına etkin ( efektif ) değer denir.
Ölçü aletleri etkin değerleri göstermektedir.
I = I max X 0,707
U = U max X 0,707
 ÖRNEK
Prizden 220 V ‘ luk bir gerilim
okuduğumuz da, bu değerin
maksimum ve ortalama
değerlerini bulunuz.
 Cos 

Alternatif akımda, akımla

gerilim arasındaki açının
kosinüs değeridir
Akımla gerilim arasındaki
açıya GÜÇ AÇISI ve bu
açının Cos  sine de GÜÇ
KATSAYISI denir.
ALTERNATİF AKIM
ALICILARI
Omik Alıcılar

Ütü, fırın, Elektrik ocağı, Akkor

Flamanlı ampul ve elektrik sobası gibi
bize ısı veren alıcılardır.Bu tür alıcıların
devreden çektikleri akım ile tatbik
edilen gerilim aynı fazda olup akımla
gerilim arasında açı teşkil etmez.
Bu alıcılar İletkenlerin özdirençlerinden
faydalanarak yapıldığı için hem doğru
akımda hem de Alternatif akımda
kullanılabilir.
 R = 100Ω

220V

U 220
I= = = 2,2A
R 100
 Bulunan bu akım sinüsoidal eğri’ de incelemek isterse ki ;

 Alternatif akım alıcıları olarak kullanılan omik alıcılarda

Gerilimle akım arasında faz farkı (Kayma) yoktur.
 ENDÜKTİF ALICILAR

Yapısında bobin ve nüve ihtiva eden

alıcılardır.Asenkron motorlar, gazlı lamba
balastları, senkron motorlar, kaynak
makinaları, endüksüyon fırınları, ark
fırınları v.b.
Bu tür alıcıların devreden çektikleri
akım ile tatbik edilen gerilim aynı fazda
olmayıp akım gerilimden φ (fi) açısı kadar
geridedir.
 KAPASİTİF ALICILAR
Kondansatörler, enerji iletim
hatları, yer altı kabloları v.b.
alıcılardır.
Bu alıcıların çektiği akım tatbik
edilen gerilime nazaran φ (fi) açısı
kadar ileridedir.