Karadeniz Teknik Üniversitesi

Abdullah Kanca Meslek Yüksekokulu

Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojileri / Gemi Makineleri İşletmeciliği Programı

İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI
Dizel Makinelerin Hareketli Parçaları
TEMEL EĞİTİM PROGRAMI

Öğr. Görevlisi Emre ÖZAYDIN

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
 Ders İçeriği

Hafta Konular

1 Dizel Makinelerin Hareketli Parçaları

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Ders Hedefleri

Dizel makinelerinde bulunan hareketli parçalar hakkında bilgi

sahibi olunur.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Dizel Makinelerde Hareketli Parçalar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Giriş

Dizel makinelerinin hareketli

bölümleri;

•Piston
•Piston rod
•Kroshed ve sliper
•Konnektin rod
•Krankşaft
•Karşı ağırlık
•Volan

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston
• Doğal emişli makinelerde havanın silindirlere emilmesini
sağlar.
• Silindirlere emilen havayı sıkıştırarak basınç ve sıcaklığını
artırır.
• Yakıtın yanmasıyla oluşan işi piston rod, kroshet ve
konnektin rod yardımıyla krankşafta iletir.
• Silindirde iş görerek basıncı ve sıcaklığı azalmış gazları
egzoz silindirden egzoz manifolduna atılmasını sağlar.
• Trank pistonlu makinelerde normal kuvveti, yan srastı
üzerlerine alır.
• Yanma odasını krankkeysten ayırır.
• Yanma sonrası oluşacak sıcaklığın bir kısmını segmanları
aracılığıyla silindir ceketinden dolaştırılan soğutma suyuna
aktarır.
• Silindirlere süpürme havası verilmesini ve egzoz gazlarının
silindirden atılmasını sağlayan süpürme ve egzoz portlarını
açıp kapatır.
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston
• Pistonlar emme stroku sırasında düşük basınç (0,8-6 bar); yanma
sonrası (40-250 bar) yüksek basınca maruz kalır. (Süpürme hava
basıncı, sıkıştırma basıncı ve yanma basıncı)
• Basınç dalgalanması ve yanma sonrası yüksek sıcaklıktaki gazların ısıl
gerilmelerin etkisindedir.
• Yakıtın yakılması sonrası oluşan sıcaklık yanma odasında yaklaşık
1400-1900 C arasındadır. ( Dökme demir ve çelik 540 C kızarmaya
başladıkları; 980 C dövülebilir bir konuma gelmekte)
• Bu sebeple soğutulması gerekmektedir.
• Soğutulma sıvısı olarak su ve yağ kullanılmaktadır.

• Pistonlar Trunk pistonlar ve barıl (krosketli makine pistonları)

iki sınıfa ayrılır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston
• Trank pistonlu makineler; dört stroklu makinelerin tümünde
kullanılan pistonlardır.
• Bu tür pistonlar gacın pin (piston pin), konnektin rod ve krankpin
yatağı ile doğrudan krankşafta bağlanır.

• Kroshedli makine pistonları; normal kuvvet (yanal kuvvet) kroshed

sliperi yardımıyla gayıtlara aktarılır. Piston; piston rod, kroshed,
konnektin rod ve krank pin yatağı ile doğrudan krankşafta bağlanır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston
• Gemi makinelerinde daha iyi bir işletme durumu, daha az ve düzgün
layner ve segman aşınması sağlamak amacıyla “döner pistonlar”
kullanılmaya başlandı. Döner Piston yağla soğutulmakta olup kendi
ekseni çevresinde dönmektedir. Gerçekte döner hareket, konnektin
rodun salınım hareketi nedeniyle meydana gelmektedir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Segmanlar
Kompresyon segmanları;
• Dizel motorlarının devir sayılarına bağlı olarak piston üzerinde
kompresyon segmanı bulunmaktadır. En üstte bulunan kompresyon
segmanına ateş segmanı, sonrakilere ise gaz segmanları adları
verilmektedir. Kompresyon segmanlarının görevleri şunlardır
1. Sıkıştırma sırasında basınçlı hava ve yanma sırasında, yüksek
basınçlı gazların kartere kaçmasını önleyecek biçimde piston ile
silindir arasında sızdırmazlık sağlamak.
2. Konnektin rodun açısal hareketi nedeniyle oluşan yan basıncı veya
ona eşdeğer normal kuvvetin bir bölümünü üzerine almak.
3. Kompresyon oluşturarak, havanın yakıtı kendiliğinden yakacak
sıcaklığa erişmesini temin etmek. Ayrıca pistondaki yüksek ısıyı,
silindir yüzeyine ve oradan da soğutma suyuna ileterek pistonların
soğumasına yardım ederler.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Segmanlar
Yağ segmanları;
• Bu segmanların kullanılmasının nedeni, çarpma etkisiyle veya
lubrikatör adı verilen mekanik yağdanlık tarafından layner yüzeyine
gönderilen yağlama yağının yüzeylerde yağlama yapmasını
sağlamak. Layner yüzeyinde ince bir yağ katmanının oluşmasını
sağlamaktır.
• Bazı segmanların üzerinde sıyırıcı tırnak bulunmaktadır. Bu tırnaklar
tarafından fazlası sıyrılan yağ, bazen hemen segmanların alt
taraflarındaki kanallardan kartere atılır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Segmanlar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Segmanlar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Piston rod
• Piston rod pistonu kroshete bağlar.
• Skavenç mahalli ile krank keysin sızdırmazlığını sağlayan donanım
içinde çalışır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Konnektin rod

• Konnektin rod gacin pin veya piston rod ve kroshed pin

yardımıyla pistonu krankşafta bağlar.
• Konnektin rod pistonun eksenel hareketinin devir
hareketine dönüştürerek krank şaftın dönmesini
sağlarlar.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Konnektin rod

• Trank pistonlu makinelerin konnektin

rotları; Pistona bağlanan küçük uç
gövde ve krankşafta bağlanan büyük
taraftan oluşmaktadır. Bu tür piston
kollarının küçük uçlarına basınçla
birer "burç" geçirilmiştir. Tek
parçadan ve genel olarak sert
bronzlardan yapılan burçların iç
yüzeyleri yataklık metal ile kaplanır.
• Konnektin rotların alt tarafları bir
yatakla krankpine bağlanır. Bu
yataklara "krankpin" veya "kol yatağı”
adları verilmektedir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Konnektin rod

• Trank pistonlu makinelerde kullanılan konnektin rotların kol

yatakları, çoğu zaman krankpinden verilen basınçlı yağ ile
yağlanır. Krankpin yatağına verilen yağlama yağı, konnektin
rodun dikey ekseni boyunca açılan dairesel yağ kanalından piston
pim yatağına kadar yükselerek o bölümü de yağladıktan ve bazı
makinelerde piston kafasını da soğuttuktan sonra kartere
dökülür. Krankpin yatakları iki yarım yatak şelinden oluşmaktadır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Konnektin rod

• Kroshetli makinelerin konnektin rotlarının üst uçları kroshet

pimlere bağlanmaktadırlar.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Konnektin rod

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Kroshed, Sliper, Gayıtlar

• Kroshedler pistonu etkileyen itme kuvvetlerini piston roddan alıp

konnektin roda iletirler. Konnektin rodun meyli nedeni ile oluşan
yan kuvvetleri üzerine alıp sliper ve gayıtlar yardımı ile freyme
aktarırlar.
• Kroshed eksenel hareket yapar ve bunu gayıtlar üzerinde çalışan
sliper sağlar. Gayıtların ve sliperlerin yağlaması kroshed
yağlamasından sağlanmaktadır. Gayıtlar freym üzerine
yerleştirilmiştir. Slipere yataklık ederler. Yan kuvveti sliperden alıp
freyme aktarırlar.
• Kroshedin iki tarafında kroshet pinler bulunur. Dairesel kesitli
olan bu pimlere konnektin rot kroshet pim yatakları yardımıyla
bağlanmaktadır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Kroshed, Sliper, Gayıtlar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Kroshed, Sliper, Gayıtlar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Kroshed, Sliper, Gayıtlar

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft

• Dizel makinelerinin çalışması sırasında, silindir içinde oluşturulan ve

pistonu etkileyen basınç kuvveti nedeniyle meydana getirilen iş,
konnektin rodun alt ucundaki krankpin yatağı ile ve devir hareketi olarak
krank şafta iletilir. Krank şaft bu hareketi gemi pervanesine veya elektrik
enerjisi üreten alternatörlere aktarır.
• Dizel motorlarında, silindirlerde oluşturulan işin aktarıldığı kısma krank
şaft (krank mili) adı verilmektedir Krank milleri krank kolları (krank
vebleri), krank pinler, jurnal ve denge ağırlıkları (karşı ağırlıklar) gibi
kısımlardan oluşmaktadır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft

• Krankşaftın ana yataklar içinde dönen bölümlerine krank jurnal,

iki kol ile onları birleştiren krankpinden oluşan kısımlara krank
denilir. Krankşaftın üzerinde bulunan kollara veb denilir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft

• Krankşaft çeşitli sayıda kranklardan oluşur. Sıra tipi makinelerde

her silindir için ayrı bir krank vardır. Her krank kolu(veb) bir
jurnale bağlıdır. Jurnallerde bir ana yatak içerisindedir.
• Krank milleri tüm dizel motorlarının en pahalı ve en önemli
parçalarıdır ve yapımlarında oluşacak kusurların sonradan
düzeltilmesi son derece zordur. Krank milleri dövme çelikten tek
parça olarak, yarı yapımlı ve tam yapımlı olarak yapılmaktadır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft Yatakları
• Dizel makinelerinde krankşaftları taşımak ve onun dengede çalışmasını sağlamak
amacıyla kullanılan yataklara krankşaft ana yatakları veya palamar yatakları adları
verilmektedir. Krankşaft ana yatakları iki yatak kepi ile iki yatak selinden oluşur.
Her iki yatak kepi jurnalin çevresinden gerçek bir silindirik yüzey oluşturacak
şekilde hazırlanırlar. Aşınan bozulan ya da saran yatakları yerlerinden çıkarmak
ve değiştirmekte kolaylık sağlamak için keplerin içine yine iki yarım silindir
parçası şeklinde yapılmış birer şel yerleştirilir. Krankşaft taşıyan yatak kep ve
selleri iki veya dört saplama ile bedpleyte bağlanmaktadır. Bu tür yataklar üst
kepe bağlı bir yağ borusu yardımıyla ve basınçla yağlanırlar.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşafta Etki Eden Kuvvetler

Gemi dizel makinelerinde, ana jurnal yataklarını etkileyen yükler,

makinenin çalışması sırasında değişkendir. Çevrimin herhangi bir
noktasındaki yatak yüklerinin şiddeti, şu üç kuvvetin bileşkesi ile
belirtilir
• Eksenel veya doğrusal hareketli makine parçalarının atalet
kuvveti,
• Pistonun üzerine etkiyen yanma sonucu oluşan gaz basınç kuvveti
• Konnektin rotun ağırlık merkezi altında kalan (konnektin rot alt
kepi)kütlesinin oluşturduğu, krankpin ve krank jurnali etkileyen
merkezkaç kuvveti.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaftın Dengelenmesi

• Krankşaftın dengelenmesi dikkate

alındığında daha önce de belirtildiği gibi
atalet, merkezkaç ve gaz kuvvetler söz
konusudur.
• Merkezkaç kuvvetinin dengelenmesi
krankpinin aksi tarafına krank kollarına
yerleştirilen karşı ağırlıklar (Counter
weight) yararlanılır. Bu ağırlıklar
merkezkaç kuvvetini gidererek bir yandan
krankşaftta eğilme gerilmelerini ve diğer
yandan da ana yatakların yükünü azaltır.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaftın Dengelenmesi

• Tek silindirli bir makinede devir hareketli kütleler tarafından

üretilen merkezkaç kuvveti karşı ağırlıklarla etkisiz hale
getirilebilse de atalet kuvvetlerin dengelenmesi mümkün
olamamaktadır. Bu sebeple karşı ağırlıklar ağırlıkları biraz
daha arttırılarak karşı ağırlığın kuvvetin bileşkesi atalet
kuvvetlerinde dengelenmesi amaçlanır. Bu bileşke kuvvet
atalet kuvvetinin yarısını dengeler ve doğal olarak düşey
titreşim kuvveti azaltılmış olur.

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaftın Dengelenmesi

• Çok silindirli makinelerde birbirini izleyen

kranklar, merkezkaç kuvvetin etkisini
gidererek titreşime engel olabilirler.
(Ateşleme sırası, krank açısı) Ancak
palamar yataklarının merkezkaç
kuvvetten gelen ek yüklerini ortadan
kaldırmak mümkün olmadığından çok
silindirli makinelerde de karşı ağırlık
kullanılır.
• Özellikle dört silindirden fazla olan
makinelerde krankşaftın ateşleme sırası
dikkate alınarak atalet kuvvetleri tümüyle
dengelenebilir ama 4’ten az olan
makinelerde bunu söylemek mümkün
olmaz.
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Volan
• Volanın kullanma amacı kuvvet stroku sırasında
makine silindirleri içinde gazlar tarafından
üretilen enerjiyi depoluk etmek ve dört stroklu
makinelerde egzoz, emme, sıkıştırma; iki stroklu
makinelerde ise sadece sıkıştırma stroku
sırasında gazlar tarafından silindir içinde bir güç
değişimi oluşturmadığı anda bu enerjiyi
krankşafta verip şaftın devri sabit tutulmasıdır.
Yükün anlık değişimini makine hızında geçici
düşme ve yükselmelere engel olmak,
Yükek devirli makinelerde dişli ile ilk hareketi
sağlamak,
Çevresinde bulunan işaretler aracılığıla valf
boşluk (clearence) ayarlarının yapılması,
Makine hazırlanması esnasında tornaçark
yapmak

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Volan

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Volan

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Krankşaft

Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı

Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı
Karadeniz Teknik Üniversitesi İş Güvenliği Uzmanlığı
Uzaktan Eğitim
Karadeniz Uygulama
Teknik ve Araştırma Merkezi
Üniversitesi Temel Eğitim Programı