VIỆC SƯU TẦM VÀ NGHIÊN CỨU

VHDG Ở VIỆT NAM

1. Thời kì phong kiến
a. Truyện dân gian
• Việt điện u linh, Lí Tế Xuyên (TK14)
• Lĩnh nam chích quái, Trần Thế Pháp; Vũ Quỳnh,
Kiều Phú nhuận đính (TK15)
• Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên (TK15)
NGUỒN:
 Thần tích ở các đền miếu
 Tư liệu TQ và VN: Giao Chỉ ký (chưa rõ
TG), Giao Châu ký (TK9, Triệu Công và
Tăng Cổn), Báo cực truyện (chưa rõ TG),
Ngoại sử ký (Đỗ Thiện, TK12)…
 Lời truyền tụng trong nhân dân
Ngoài ra:
• Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ, TK16)
• Thiên nam ngữ lục (vô danh),
• Truyền kỳ tân phả (Đoàn Thị Điểm, TK18)
• Thánh Tông di cảo (vô danh)
  Có 2 xu hướng:
+ Đi tìm niềm tự hào dân tộc
trong những hình tượng có
tính chất thần kì (Lạc Long
Quân, Âu Cơ, Thánh Gióng)
[Thịnh kì PK]

+ Đi tìm sự quái dị,

bất thường [suy kì PK]

 Các nhà nho ghi chép truyện dân gian

thường nặng về truyền thuyết (legend)
b. Tục ngữ, ca dao - dân ca

南
風
解
嘲

• Sớm nhất: Nam phong giải trào, Trần Danh Án,

cuối TK18, đầu TK19
• Ngoài ra: Việt Nam phong sử (Nguyễn Thanh Mại
(1852-?)), Thanh Hóa quan phong….
IV. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VĂN
HỌC DÂN GIAN
• Hướng tiếp cận ngữ văn học
• Hướng tiếp cận liên ngành
IV. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VĂN
HỌC DÂN GIAN
1. Hướng tiếp cận ngữ văn học
- Khai thác khía cạnh “ngôn từ” của văn học
dân gian
- Cần so sánh đối chiếu các dị bản
- Cần đặt tác phẩm trong 1 hệ thống những
tác phẩm có cùng đề tài
 Đề tài: Người Nho sĩ
Một bên chữ nghĩa văn chương
Một bên chèo đẩy, em thương bên nào?
Chữ nghĩa còn đợi giá cao
Quần nâu, áo vá, chân sào em thương.
Chẳng tham ruộng cả ao liền
Tham vì cái bút, cái nghiên anh đồ.
Sáng trăng trải chiếu hai hàng
Bên anh đọc sách, bên nàng quay tơ
Quay tơ thì giữ mối tơ
Dầu năm bảy mối, cũng chờ mối anh.

Em là con gái Phụng Thiên

Bán rau mua bút, mua nghiên cho chồng
Nữa mai chồng chiếm bảng rồng
Bõ công tắm tưới vun trồng cho rau.
Một bên quần rộng, áo dài,
Một bên cày cấy lúa khoai đầy bồ
Hai bên em chuộng bên mô?
Hai bên em chuộng bên bồ khoai lang.

Ai ơi chớ lấy học trò

Dài lưng tốn vải, ăn no lại nằm
Ngày thời cắp sách đi rông
Tối về lại giữ đèn chong một mình.
IV. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VĂN
HỌC DÂN GIAN
1. Hướng tiếp cận ngữ văn học
- Khai thác khía cạnh “ngôn từ” của văn học
dân gian
- Cần so sánh đối chiếu các dị bản
- Cần đặt tác phẩm trong 1 hệ thống những
tác phẩm có cùng đề tài
IV. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VĂN
HỌC DÂN GIAN
2. Hướng tiếp cận liên ngành
- Dựa vào thành tựu của nhiều ngành khoa học khác:
ngôn ngữ học, Hán Nôm, dân tộc học, lịch sử, xã hội
học, tâm lí học…
- Quan trọng nhất là hướng tiếp cận nhân học văn hóa/
dân tộc học.
VD1: “Về cái chết của mẹ con người dì ghẻ trong
truyện Tấm Cám” (Chu Xuân Diên)
 * Diện khảo sát: Các
truyện thuộc kiểu
truyện “Tấm Cám” ở
Việt Nam và Đông
Nam Á: Thái, Hờrê,
Catu, Khơme…
• Truyện Ý Ưởi - Ý
Nọng của người
Thái (VN)
• Bản Truyện Tấm
Cám ở Nam bộ
- Motif “Chết do bị dội nước sôi” do G.Jeanneau
- Motif “Mẹ ăn lầm thịt con” sưu tầm ở Mỹ
Tho
- Dấu vết của “Nghi lễ trưởng thành” • Truyện Neang
- Motif “Bắt chước không thành công” Kantoc của
- Mẹ ăn lầm thịt con + Motif “Phù thủy ăn thịt người” người Khơme
IV. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VĂN
HỌC DÂN GIAN
2. Hướng tiếp cận liên ngành
- Dựa vào thành tựu của nhiều ngành khoa học khác:
ngôn ngữ học, dân tộc học, lịch sử, xã hội học, tâm lí
học…
- Quan trọng nhất là hướng tiếp cận nhân học văn hóa/
dân tộc học.
VD1: “Về cái chết của mẹ con người dì ghẻ trong
truyện Tấm Cám” (Chu Xuân Diên)
VD2: “Gióng hay Dóng – lí giải từ góc nhìn ngữ âm học
tiếng Việt và từ cộng đồng” (Kiều Thu Hoạch – Nguyễn
Chí Bền, Tạp chí Văn hóa dân gian, số 1/2010)
 - Ông Đổng: Cha của Dóng
- Dấu chân ông Đổng còn để lại nhiều
nơi, đặc biệt là làng Dóng Mốt/ Đổng
Viên/ Vườn Đổng (vườn quê bà mẹ
Gióng)
- Tục thờ ông Đổng: ở một cái miếu cổ,
cúng ông bằng bát cơm + đĩa cà vào
tiết mưa dông đầu hè (tháng 4 ÂL) 
sấm chớp + mưa to = “Ông Đổng về
hái cà”/ “Gió hái cà” [Tên khác của
làng Gióng là làng Kẻ Đổng]

- Tục trồng riêng cho ông Đổng một

sào cà
Ông Đổng là 1 lực lượng tự nhiên, chỉ sấm chớp, mưa giông
[ông Đổng, ông Đùng, Tùng, Dông...: các vị thần đại diện cho các
lực lượng tự nhiên]
• Cứ liệu từ điển học: “Từ điển Việt - Bồ - La” (Alexandre de
Rhodes, 1651), “Hán Việt từ điển” (Đào Duy Anh), “Từ điển tiếng
Việt” (Viện Ngôn ngữ, 2003)... đều viết “Gióng”
• Từ nguyên học dân gian
“Có người ở Phù Đổng hương
Thấy có một chàng mẹ mới sinh ra
Xuân thu tuổi mới đầy ba
Hãy còn nằm chõng/gióng nào đà bay đi”
(Việt sử diễn âm, TK16)
o Âm cổ là “tlõng/ blóng”  đọc là “chõng/ gióng”
o “tlõng/blóng” (đọc là “gióng”): cái nôi con nít, cái trõng, cái chõng
[Từ điển Việt - Bồ - La]
• Ngữ âm học lịch sử Tiếng Việt
“blóng” (đọc là “gióng”) [Từ điển Việt – Bồ - La]
“bl>gi” ( VD: blồng > giồng, blả > giả, blở >giở)
 “blóng > gióng”
• Cứ liệu từ cộng đồng
– Tên chữ Hán : Làng Phù Đổng
– Tên Nôm: Làng Gióng
Cô Ba Kẻ Gióng kia ơi
Có về làng Bưởi đánh nồi với anh”
(Ca dao)

Đền Phù Đổng

Xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm,
TP Hà Nội
Vấn đề “điểm nhìn” (perspectives/ points of view)
trong Nghiên cứu Khoa học xã hội & Nhân văn

• Sự khác biệt giữa KHTN & KHXH

Khoa học tự nhiên Khoa học xã hội & Nhân văn
- Cơ bản là ĐỊNH LƯỢNG - Cơ bản là ĐỊNH TÍNH
- Mô hình GIẢI THÍCH - Mô hình THÔNG DIỄN HỌC
(“explain”) (“interpret”: hiểu & diễn giải)
something is something something as something
“something is something” – MÔ HÌNH GIẢI THÍCH

MẶT TRỜI là ngôi sao ở trung tâm Hệ Mặt trời, chiếm khoảng
99,86% khối lượng của Hệ Mặt trời .

Thành phần của Mặt Trời gồm [Mặt trời là một vật chất gồm]
hydro (khoảng 74% khối lượng, hay 92% thể tích), heli (khoảng
24% khối lượng, 7% thể tích), và một lượng nhỏ các nguyên tố
khác, gồm sắt, nickel, oxy, silic, lưu huỳnh, magiê, carbon,
neon, canxin và crom.

Mặt Trời có hạng quang phổ G2V. G2 có nghĩa nó có nhiệt độ bề

mặt xấp xỉ 5.778 K (5.505 °C) khiến nó có màu trắng, và thường
có màu vàng khi nhìn từ bề mặt Trái Đất bởi sự tác xạ khí quyển.
Chính sự tán xạ này của ánh sáng ở giới hạn cuối màu xanh của
quang phổ khiến bầu trời có màu xanh.
 “something as something” - MÔ HÌNH DIỄN GIẢI
…một “cuộc đấu tranh giai cấp”
PHÊ BÌNH MARXIST

… câu chuyện về bất bình đẳng giới & sự khẳng

định về quyền làm chủ của người phụ nữ
PHÊ BÌNH NỮ QUYỀN

“TRUYỆN KIỀU” …một chỉnh thể nghệ thuật

HƯỚNG TIẾP CẬN THI PHÁP HỌC
như là…
… một tác phẩm “dịch”
PHÊ BÌNH LIÊN VĂN BẢN
Các lý thuyết
… một thế giới biểu tượng
= “Lens” PHÊ BÌNH KÝ HIỆU HỌC

… một “hồ sơ bệnh án”/ “lược sử cuộc đời”

của Nguyễn Du
PHÊ BÌNH TIỂU SỬ, PHÊ BÌNH
PHÂN TÂM HỌC
Vấn đề “điểm nhìn” (perspectives/ points of view)
trong Nghiên cứu Khoa học xã hội & Nhân văn

• Sự khác biệt giữa KHTN & KHXH

Khoa học tự nhiên
- Cơ bản là ĐỊNH LƯỢNG
- Mô hình GIẢI THÍCH
(“explain”)
something is something
 “Nomothetic”: khoa học
giải thích, đi tìm quy luật
Khoa học xã hội & Nhân văn
- Cơ bản là ĐỊNH TÍNH
- Mô hình THÔNG DIỄN HỌC
(“interpret”: hiểu & diễn giải)
something as something
 “Ideography”: vẽ ra cái cá
biệt (graphic), không sờ mó
được (ideo) – “Vẽ ra hình ảnh
về một cái cá biệt”
CÁC NGÀNH KHOA HỌC XÃ HỘI CÁC NGÀNH NHÂN VĂN
(Social Sciences) (Humanities)
Xã hội học, Tâm lý học, Văn học, Tôn giáo, Nghệ thuật,
Ngôn ngữ học, Nhân học, Âm nhạc, Lịch sử, Triết học…
Báo chí truyền thông… - “HUMANITIES”: 1 dạng
- Gần với KHTN hơn “Umbrella name” (tên gọi có tính
- “Định lượng” hơn (kết hợp quy ước, “tiện dùng”, gom chung
nhiều thứ khá khác nhau vào
với định tính), có tính chung 1 “rổ”)
“thực nghiệm” (empirical)
nhiều hơn [so với các - Điểm giống nhau giữa văn
ngành Nhân văn] học, tôn giáo, nghệ thuật…:
đều là MODES OF
EXPRESSION - MÔ HÌNH BIỂU
ĐẠT, qua đó con người biểu
đạt chính mình và cuộc sống
của mình
Ý thức hệ/hệ tư tưởng (Ideology) trong đời sống và trong
khoa học
[ý thức hệ = “hệ quy chiếu”]

• Trong đời sống: Phật giáo/Kyto giáo/Hồi giáo…, Feminism

(Nữ quyền), Marxism (Chủ nghĩa Marx), Liberalism (Chủ nghĩa
tự do), Romanticism (Chủ nghĩa lãng mạn), Nationalism (Chủ
nghĩa dân tộc/quốc gia)…

• Trong khoa học: ý thức + “làm chủ” các điểm nhìn của mình +
khả năng “nhìn hơn 1 điểm nhìn”
• Học thuật như một phong cách sống
(1) Học vấn/ khoa học như một CÔNG CỤ MỤC ĐÍCH CỦA
- Giải quyết vấn đề: nhanh, hiệu quả
- Nguy cơ? HỌC VẤN
- Hết nhiệm vụ, công cụ dùng vào việc gì?
 Khủng hoảng
[Điểm yếu cốt tử của việc xem học vấn như là công cụ]
(2) Học vấn/ khoa học như là PHƯƠNG PHÁP
- Cách làm việc, cách tổ chức cuộc sống MỤC ĐÍCH
- 2 con đường: CỦA HỌC VẤN
(a) Duy lý
- Đặt ra mục tiêu, gạt hết những gì cản trở trên đường đi
 Thành tựu rồi, có hạnh phúc không?
(b) Duy cảm
- Sống với cảm xúc
 Có thể bế tắc
- Trí thức = “Con ruồi trâu”
- Giữ cho xã hội TỈNH THỨC, MỤC ĐÍCH CỦA
không được u mê.
HỌC VẤN
(3) Học vấn như là TẦM NHÌN
- Muốn có tầm nhìn rộng rãi?
 Bước lên cao
- Câu chuyện về vị thiền sư và dân làng
 Hiểu: Chọn cái này thì phải hy sinh cái khác  Sự lựa
chọn sẽ thanh thản hơn
- KHAI PHÓNG
Không chấp nhất vào một điểm nhìn nào
 “something as something” - MÔ HÌNH DIỄN GIẢI
…một “cuộc đấu tranh giai cấp”
PHÊ BÌNH MARXIST

… câu chuyện về bất bình đẳng giới & sự khẳng

định về quyền làm chủ của người phụ nữ
PHÊ BÌNH NỮ QUYỀN

“TRUYỆN KIỀU” …một chỉnh thể nghệ thuật

HƯỚNG TIẾP CẬN THI PHÁP HỌC
như là…
… một tác phẩm “dịch”
PHÊ BÌNH LIÊN VĂN BẢN

… một thế giới biểu tượng

PHÊ BÌNH KÝ HIỆU HỌC

… một “hồ sơ bệnh án”/ “lược sử cuộc đời”

của Nguyễn Du
PHÊ BÌNH TIỂU SỬ, PHÊ BÌNH
PHÂN TÂM HỌC
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU [VĂN HỌC DÂN GIAN]
• Sự PHÙ HỢP giữa PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và ĐỐI
TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• Làm sao biết “PHÙ HỢP”? - KINH NGHIỆM + TRỰC GIÁC
- THỬ - SAI - THỬ LẠI

VD1 [Nationalism: CN quốc gia/CN dân tộc]:

- “Sự kiện hát đối đáp và chủ nghĩa dân tộc: một quan sát
tri thức Việt Nam đầu thế kỷ XX” (Nguyễn Mạnh Tiến)
= Giá trị địa CHỦ NGHĨA DÂN TỘC LÃNG MẠN (ROMANTIC -
phương/bản địa NATIONALISM) & PHONG TRÀO SƯU TẦM,
(vs Giá trị phổ NGHIÊN CỨU VĂN HỌC DÂN GIAN
quát/toàn cầu)
ĐỨC ĐẦU THẾ KỶ 19 VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
• Johann Gottfried Herder phong, 1903);
(Chuyên luận về nguồn • Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
gốc ngôn ngữ, 1772) ngữ, phong dao, 1928);
•HỡiClemens Brentano
những người & đi nước
bạn Đức, • Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
Ludwig
ngoài về Achim von Arnim ca dao, 1921);
Bạn(The boy'smẹ
sẽ chào magic
mình horn: old
bằng tiếng • Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
Pháp ư?
German songs, 1805- dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
Đừng, hãy phun nó ra, trước khi
1808) nữ nước ta”, 11 kỳ, Phụ nữ tân văn,
•bước qua&cánh
Jacob cửa Grimm
Wilhelm 1929);
Phun ra thứ kể
(Chuyện bùncho
đấttrẻ
gớmemghiếc
và của • Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
con sông Sein
trong gia đình, 1812- của nam nữ thanh niên An Nam,
Hãy nói tiếng Đức, hỡi những người
1817)
bạn Đức! 1934);
(“Nói với người Đức”, Herder, 1881) • Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
• Nationalism: Chủ nghĩa quốc gia/dân tộc
• Những “điểm mù” lý thuyết
• Không phải “hạn chế”
• “Bản mệnh của lý thuyết”: questioning
(chất vấn) & challenging (khiêu khích)
• VD: Nữ quyền bắt đầu với câu hỏi “Tại
sao phụ nữ lại không thể như thế này
hoặc thế kia?”
• Những chuyện kể của anh em nhà Grimm không phải là “đặc sản
của Đức, mà xuất hiện ở Ý, Pháp, Anh
• Sự sửa chữa của anh em nhà Grimm để ngôn ngữ mang màu sắc
“Đức”
• Chủ nghĩa dân tộc cực đoan: vết nhơ của ngành folklore học khi
từng gắn với Đức Quốc Xã
• Phát biểu của Phạm Quỳnh: “Truyện Kiều còn thì tiếng ta còn,
tiếng ta còn thì nước ta còn” có vấn đề gì?
 • Romanticism: Chủ nghĩa lãng mạn
• Những “điểm mù” lý thuyết
• Không phải “hạn chế”
• “Bản mệnh của lý thuyết”: questioning
(chất vấn) & challenging (khiêu khích)
• Trước khi phê phán, cần công bằng với từng lý thuyết
 Chủ nghĩa lãng mạn bắt đầu với câu hỏi gì? Tại sao phải
đặt câu hỏi đó?
 Trước lãng mạn là thời kỳ…?
 Khai sáng (Enlightment)
CHỦ NGHĨA LÃNG MẠN:
• Sự khẳng định cái tôi cá nhân được giải phóng về tình cảm, cảm xúc
• Cái buồn, nỗi đau là cái đẹp (đề tài: cô đơn, thất tình, cô đơn, biệt ly, cái chết)
• Dũng cảm [cách mạng]
• Bất mãn với: thực tại, sự sắp đặt, sự giả tạo, đề cao tình cảm chân thật, tự nhiên
• Tìm đến đề tài tình yêu, thiên nhiên, tôn giáo, lịch sử
• Romanticism: Chủ nghĩa lãng mạn
• Những “điểm mù” lý thuyết

Ông bà anh yêu nhau thời chưa có tivi
Ông bà anh yêu nhau thời chưa có xe hơi
Ông thường đưa bà anh đi dạo quanh
Trên con ngựa sắt Thông Nhất màu xanh
Ông bà anh đưa nhau đi khắp phố xa
Bà ngồi trên gác baga chiếc xe đạp tróc sơn
Ông mua tặng bà anh một đóa hoa
Và đó là món quà đầu tiên
Ôi tình yêu ngày xưa đẹp lắm con ơi!
Những dòng thư tay viết vội
Những lời ngây ngô đầu môi
Và thời ấy, bình dị lắm con ơi!
Chạm tay nhau một giây thôi là nhớ nhau cả
đời
Và đó là lời ông nói với anh
Ông có một tình yêu tươi xanh
Và đó là lời ông nói với anh
Ông anh có một tình yêu xanh ngát xanh
ÔNG BÀ ANH
(LÊ THIỆN HIẾU)
Anh và em yêu nhau thời xe máy, ô tô
Anh và em yêu nhau thời Facebook, Zalo
Anh và em yêu nhau thời tay cầm
smartphone
Anh và em yêu nhau ngày tháng trôi mau vì
Ta chẳng nói chuyện gì với nhau
Ngồi bên nhau cầm điện thoại thật lâu
Và có nhiều lúc em giận dỗi khi
Anh chẳng muốn khoe em với thiên hạ hiếu kì
Ôi tình yêu thời nay mệt quá ai ơi!
Giận nhau không nói một lời
Chỉ vì không rep inbox thôi
Và em ơi, thời nay mệt quá đi thôi
Anh muốn tình yêu tuyệt vời
Như ông bà anh
• Một lịch sử nghiên cứu văn học dân gian dưới ảnh
hưởng của chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa lãng mạn

• Hỏi: Có vấn đề/ “điểm mù” gì?

• Loại trừ tính chất giao lưu, hỗn dung của văn hóa
• Mặc định (một cách khái quát) rằng đã là truyền
thống/quá khứ thì hiển nhiên là tốt đẹp

• Nếu [phần nào] giải phóng nghiên cứu văn hóa ra khỏi CN dân tộc
và CN lãng mạn, thì đâu sẽ là động lực cho nghiên cứu văn hóa?

• Sự tò mò, “lòng hiếu tri nguyên thủy” (Karl Jasper)

• Từ quá khứ, hiểu hiện tại, dự phóng cho tương lai
Những tranh cãi về
cách tân truyền thống
• https://kenh14.vn/ngam-bo-suu-tap-ao-dai-cu
c-chat-trong-do-an-tot-nghiep-cua-sinh-vien-
ma-cu-ngo-lac-vao-vietnam-international-fash
ion-week-20180926164340406.chn
CN hậu thực dân/CN hậu thuộc địa
(Postcolonialism,
colony = thực dân)
• Khuynh hướng nghiên cứu lấy
nền tảng là bối cảnh lịch sử
của chủ nghĩa thực dân
• Khái niệm “kháng cự”
(resistance): sự phản ứng
trước quyền lực đàn áp,
thống trị [kháng cự vũ trang,
kháng cự văn hóa]
• Quá trình “Thuộc địa hóa” &
“Giải thuộc địa” luôn song
song với nhau
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
CN hậu thực dân/CN hậu thuộc địa
(Postcolonialism,
colony = thực dân)
Quá trình THUỘC ĐỊA HÓA & GIẢI
THUỘC ĐỊA tại VN
Thời kỳ Pháp thuộc: 1883-1945
- [1] Bắc Kỳ - Tokin: chế độ bảo hộ
- [2] Trung Kỳ - Annam: chế độ nửa
bảo hộ
- [3] Nam Kỳ - Cochinchina: chế độ
thuộc địa
Cùng với [4] Lào, [5] Campuchia, [6]
Quảng Châu Loan, hợp thành Liên
bang Đông Dương (Union
Indochinoise)
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
- Miền Nam (Cochinchina): Pháp đến
đầu tiên, ảnh hưởng sâu sắc nhất
 Di sản nhiều mặt: vật chất (bánh mì,
cà phê, trang phục), tâm lý (chê bai dè
bỉu + tự ti; vọng ngoại, nhược tiểu); v.v..
[Ngoại lệ: PHẠM DUY KHIÊM, TRẦN
ĐỨC THẢO, v.v..]
Đối thoại và Song thoại với phương
Tây
- Ngôn ngữ: dùng tiếng Pháp, tư tưởng
Pháp để “chống” lại người Pháp
- Dịch thuật: trào lưu dịch thuật và giới
thiệu NGAY LẬP TỨC tư tưởng phương
Tây (trường hợp CN Hiện Sinh)
- Trường hợp ĐH Vạn Hạnh
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
CN hậu thực dân/CN hậu thuộc địa
(Postcolonialism,
colony = thực dân)
Tiến trình giải thuộc địa [PHÁP] ở
VN: phức tạp
+ 1945: mặc dù đọc Tuyên ngôn độc
lập nhưng Pháp chưa rút hoàn toàn,
đến 1954 mới tiến hành giải thuộc
địa;
+ Từ 1945-1954: khủng hoảng bản
sắc, chưa định hình/chưa xác định
bản sắc;
+ Từ 1954-1975: tồn tại song song 2
xã hội hậu thuộc địa khác nhau [Bắc
Việt: CN Marx-Lenin; Nam Việt: CN
Quốc gia]. Quá trình giải thuộc địa bị
gián đoạn bởi chiến tranh.
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
CN hậu thực dân/CN hậu thuộc địa
(Postcolonialism,
colony = thực dân)
DI SẢN HẬU THUỘC ĐỊA TẠI VN
“Tính 2 mặt” của chế độ thuộc địa:
bóc lột + xây dựng
+ Nghiên cứu Đông Dương (Viện Viễn
Đông Bác Cổ); Cải tạo Angkor…; Các
học giả Pháp như Yersin, Pasteur….
+ Hệ thống giáo dục hoàn thiện & các
thế hệ trí thức tinh hoa người Việt
trưởng thành trong nhà trường Pháp;
- Phổ cập, bình đẳng, cải cách giáo
dục;
- Dạy chữ Quốc ngữ trong nhà trường
(bên cạnh tiếng Pháp, chữ Hán); Việt
hóa giáo dục phù hợp với người bản
địa, v.v
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
CN hậu thực dân/CN hậu thuộc địa
(Postcolonialism,
colony = thực dân)
“Huyền thoại đỏ và Huyền thoại
đen về giáo dục thuộc địa tại
Đông Dương” (Nguyễn Hằng
Phương, Tạp chí Tia Sáng)
Tiếng nói/quan điểm từ 2 phía -
cai trị & bị cai trị; “mẫu quốc” &
thuộc địa [Thế GIẰNG CO, tương
tác qua lại]
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
Ngày nay, NGHIÊN CỨU HẬU THUỘC
ĐỊA = NGHIÊN CỨU SỰ CHUYỂN GIAO
VĂN HÓA
Sự GIAO THOA VĂN HÓA:
• Món ăn được yêu thích nhất tại Anh
là cà-ri (thêm cà-ri gà); ở Anh vẫn đặt
tượng Gandhi; Marseille (Pháp)
được xem là thủ đô thứ hai của
Algeria,v.v..
• Ý kiến cho rằng không có VN thì
không có trào lưu Á Đông trong dân
tộc học và sử học của Pháp; Hiện
tượng “Hoài niệm sự cai trị” (giơ cờ
thuộc địa trong biểu tình HK, hoài
nhớ về thời thuộc Pháp tại VN) –
khuynh hướng lãng mạn hóa quá
khứ; v.v…
Thay thế tương quan THỐNG TRỊ – BỊ
TRỊ bằng SONG HÀNH, LAI TẠP, PHÂN
CHẺ (Đông Phương luận, Wardie Said)
VIỆT NAM ĐẦU TK 20
• Vương Duy Trinh (Thanh Hóa quan
phong, 1903);
• Ôn Như - Nguyễn Văn Ngọc (Tục
ngữ, phong dao, 1928);
• Phạm Quỳnh (Tiểu luận về tục ngữ,
ca dao, 1921);
• Phan Khôi (“Theo tục ngữ phong
dao, xét về sự sanh hoạt của phụ
nữ nước ta”, 11 kỳ ,Phụ nữ tân văn,
1929);
• Nguyễn Văn Huyên (Hát đối đáp
của nam nữ thanh niên An Nam,
1934);
• Trương Tửu (Kinh Thi Việt Nam,
1940)
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU [VĂN HỌC DÂN GIAN]
• Sự PHÙ HỢP giữa PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và ĐỐI
TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• Làm sao biết “PHÙ HỢP”? - KINH NGHIỆM + TRỰC GIÁC
- THỬ - SAI - THỬ LẠI
VD1 [Nationalism: CN quốc gia/CN dân tộc]:
- “Sự kiện hát đối đáp và chủ nghĩa dân tộc: một quan sát tri
thức Việt Nam đầu thế kỷ XX” (Nguyễn Mạnh Tiến)
 Quan niệm [1]: “Quốc gia” (nation) là 1 hiện tượng cận-
hiện đại [Quốc gia= nhiều dân tộc, có lãnh thổ, Nhà nước,
Hiến pháp, có chủ quyền được quốc tế công nhận]
- “Biểu tượng Thánh Gióng: Từ huyền thoại đến lịch sử
thành văn” (Đinh Hồng Hải)
 Quan niệm [2]: “Quốc gia (độc lập)” đã có từ thời Lý Công
Uẩn (TK11): ý thức đối kháng Trung Hoa (tạo ra các đối trọng
văn hóa: Phật Giáo vs Nho giáo, Rồng thời Lý vs Rồng TQ)
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU [VĂN HỌC DÂN GIAN]
• Sự PHÙ HỢP giữa PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và ĐỐI
TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• Làm sao biết “PHÙ HỢP”? - KINH NGHIỆM + TRỰC GIÁC
- THỬ - SAI - THỬ LẠI

VD1 [Nationalism: CN quốc gia/CN dân tộc]:

- “Sự kiện hát đối đáp và chủ nghĩa dân tộc: một quan sát
tri thức Việt Nam đầu thế kỷ XX” (Nguyễn Mạnh Tiến)
- “Biểu tượng Thánh Gióng: Từ huyền thoại đến lịch sử
thành văn” (Đinh Hồng Hải)

VD2 [Feminism: CN nữ quyền]: “Truyện cổ tích và giới

(Trường hợp Cinderella)”; “Tục ngữ VN từ góc nhìn bình
đẳng giới”…