HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

MODÜL 10 HAVACILIK
MEVZUATI

10.7 GEÇERLİ MİLLİ VE MİLLETLERARASI GEREKLİLİKLER

HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
EĞİTİM İÇERİĞİ

(a) Bakım programları, Bakım kontrolleri ve muayeneleri

BÖLÜM 1 Uçuşa elverişlilik direktifleri

BÖLÜM 2 Servis bültenleri, İmalatçı servis bilgileri
BÖLÜM 3 Modifikasyon ve tamirler
BÖLÜM 4 Bakım dökümantasyonu; Bakım el-kitapları, yapısal onarım el-
kitabı, resimli parça kataloğu vb.
BÖLÜM 5 Sadece A ila B2 lisansları için; Ana asgari teçhizat listeleri, Asgari
teçhizat listesi, Dispeç sapma listeleri
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
EĞİTİM İÇERİĞİ

(b) Sürekli uçuşa elverişlilik

BÖLÜM 6 Asgari teçhizat gereklilikleri – Test uçuşları

BÖLÜM 7 Sadece B1 ve B2 lisansları için; ETOPS, bakım ve dispeç
gereklilikleri
BÖLÜM 8 Her hava koşulunda işletim (All weather operations), Category 2/3
işletimleri
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 1
UÇUŞA ELVERİŞLİLİK
DİREKTİFLERİ
(AD’s-Airworthiness Directives)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
UÇUŞA ELVERİŞLİLİK DİREKTİFLERİ

UÇUŞA ELVERİŞLİLİK DİREKTİFLERİ, (AD’s): Belli bir sivil havacılık otoritesi

tarafından hazırlanan ve belirtilen uçak, motor veya komponente uygulanması zorunlu
olan, uçuşa elverişlilik yönergesidir. Belirtilen zaman diliminde uygulanmadığında uçak,
motor veya komponent servisten alınır. Genellikle kontrol ve/veya modifikasyon
işlemlerini kapsar.

Bir ülkede sivil havacılık otoritesinin yayınladığı AD, o ülkede serviste olan uçak, motor
veya komponent için zorunluyken, başka bir ülkede aynı uçak, motor veya komponent
için zorunlu olmayabilir.
Başka bir deyişle, (örneğin) ABD sivil havacılık otoritesi olan FAA tarafından yayınlanan
bir AD, Fransız sivil havacılık otoritesi DGCA tarafından AD olarak
değerlendirilmeyebilir.
Ancak, genellikle sivil havacılık otoriteleri arasında fikir birliği vardır.
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
UÇUŞA ELVERİŞLİLİK DİREKTİFLERİ
Türk Sivil Havacılık Otoritesi olan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, (SHGM)
Türkiye’de serviste olan uçak, motor ve komponentler için, bunların imal edildiği ülke
sivil havacılık otoritelerinin yayınladığı AD’lerin uygulanmasını zorunlu kılmıştır.
Uçuşa elverişlilik yönergesi on beş günde bir yayınlanır.

Uçuşa elverişlilik yönergeleri; örneğin “AD 97–06–10” gibi bir kodlamayla

yayınlanır.

Burada 97 hangi yılda yayınlandığını gösterir. 06 yılın hangi haftasında yayınlandığını

gösterir. 10 ise o hafta yayınlanan kaçıncı AD olduğunu gösterir.

AD No.: 2019-0302
https://ad.easa.europa.eu/page-1/
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 2

SERVİS BÜLTENLERİ,
İMALATÇI SERVİS
BİLGİLERİ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SERVİS BÜLTENLERİ, İMALATÇI SERVİS BİLGİLERİ

Servis Bültenleri (SB); Uçak, motor, teçhizat, pervane veya komponent

imalatçısı tarafından yayınlanan ve uçak kullanıcılarına gönderilen,
genellikle bir kontrol ve/veya modifikasyon hakkında teknik bilgilerin yer
aldığı teknik yayınlardır.
Uygulama önceliği bakımından;

-Alert (uyarı)
-Recommended (tavsiye)
-Desirable veya
-Optional olabilir.

ALERT SERVICE BULLETIN

HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ SERVİS BÜLTENLERİ, İMALATÇI SERVİS BİLGİLERİ

Servis bültenlerinin uçak sahiplerine ulaşması için yıllık abone ücretleri ödenir.
Aksi takdirde üretici firma tarafından gönderilmez.
Uçak elemanları üzerinde hatalar varsa üretici firma tarafından bilgi vermek
amacıyla yayınlanır. Üretici firmalara göre değişiklik gösterse de genel olarak
servis bültenleri:

Zorunlu (mandatory) servis bültenleri; uygulanması mutlaka gereklidir. En

son uygulama tarihi, saati ve motor çalıştırma sayısı servis bülteninde bildirilir.
Bu zamandan önce mutlaka uygulanmalıdır.
Öneri nitelindeki (recommended) servis bültenleri; uygulanması zorunlu
olmayan üretici firmanın tavsiyesi niteliğindeki servis bültenleridir. Kullanıcı
isteğine bağlı olarak uygulanır.
İsteğe bağlı ( optional) servis bültenleri; öneri niteliğindeki servis bültenleri ile
benzerlik gösterirler.
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 3

MODİFİKASYON VE
TAMİRLER
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ MODİFİKASYON VE TAMİRLER

Uçağın uçuş güvenliğini (balansını, mukavemetini, v.b. özelliklerini)

doğrudan etkileyen teknik işlemler, majör onarım ve/veya majör
tadilat/modifikasyon olarak adlandırılır. Bu gibi işlemlerin de mutlaka
daha önce ilgili sivil havacılık kuruluşu tarafından onaylanmış bir usule
göre yapılması şartı aranır. Türkiye’de kuruluşlar kendi tamirat ve
modifikasyon/tadilat tasarımını SHT21’e göre yapmak zorundadır.
Daha önce onaylanmış bir usul yok ise, yapılacak tamir işlemi için mutlaka
ilgili sivil havacılık otoritesinin onayının alınması gerekir. Sivil havacılık
otoriteleri de, genel olarak, ilgili imalatçıların önerileri doğrultusunda karar
vermektedirler.
 MODİFİKASYON VE TAMİRLER
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Hiçbir kişi/kuruluş, bakım, koruyucu bakım veya tadilat uygulanan bir uçağı, motoru
veya komponenti, aşağıdaki şartlar yerine getirilmeden servise vermek üzere
onaylayamaz.
• Gerekli bakım kayıtları tutulmalıdır,
• Büyük tamir ve tadilat yapılması durumunda, otorite tarafından tanımlanan
şekilde tamir ve tadilat formu doldurulmalıdır,
• Bir tamir veya tadilat, onaylı uçak uçuş el kitabında yer alan uçuş bilgilerinde
herhangi bir değişikliğe yol açarsa, bu işletme limitlerinde veya uçuş
bilgilerinde uygun değişiklikler yapılmalıdır (Uçağın ağırlığının ve balansının
değişmesi gibi).

Uçak, motor ve/veya komponentleri üzerinde bakım, tadilat ve/veya koruyucu bakım
uygulayan her kişi/kuruluş, imalatçının güncel bakım el kitabında veya sürekli uçuşa
elverişlilik programında belirtilen veya Otorite tarafından onaylanmış ve kabul
edilebilen metotları, teknikleri ve pratikleri bilgilerini kullanmalıdır.
 MODİFİKASYON VE TAMİRLER
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Onaylı Bakım Bilgileri derken aşağıdakiler Orijinali İngilizce yazılmış

dokümanlar anlaşılmalıdır:
- Aircraft Maintenance Manual
- Structural Repair Manual
- Component Maintenance Manual
- Engine Manual
- Wiring Diagram
- Non-Destructive Testing Manual
- Service Bulletin/Alert Service Bulletin
- Airworthiness Directives
Bakımlar sırasında, kabul gören endüstri pratiklerine uygun takım, teçhizat
ve test aparatlarını kullanmalıdır. Eğer imalatçı tarafından tavsiye edilen
özel teçhizat veya test düzeneği varsa, bunlar veya FAA’nin onayladığı
eşdeğerleri kullanılmalıdır.
 MODİFİKASYON VE TAMİRLER
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Bakım o şekilde yapılmalı ve o kalitede malzeme kullanılmalıdır ki, bakım

yapılan uçak, motor ve/veya komponentin bakım sonrasındaki durumu,
aerodinamik fonksiyonu, yapısal mukavemeti, vibrasyona ve aşınmaya
dayanıklılığı ve uçuşa elverişliliğini etkileyen diğer nitelikleri yönünden,
orijinal durumuna veya uygun şekilde tadil edilmiş durumuna eşdeğer
olsun.

Minör modifikasyon veya tamirler ise performans, değiştirilebilirliği

(interchangebility) veya kurulumu etkilemeyen uygulamalar olarak
tanımlanır.
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 4
BAKIM DÖKÜMANTASYONU;
-BAKIM EL-KİTAPLARI,
-YAPISAL ONARIM EL-KİTABI,
-RESİMLİ PARÇA KATALOĞU VB.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

SHGM mevzuatına göre her bir uçağın, her motorun ve her değişken hatveli
pervanenin bakım kayıt defteri (logbook) olması zorunludur. Bu kayıt
defterinin amacı, uçağın veya komponentin ilk servise verilişinden itibaren
tarihçesini tutmaktır. Hava aracının el değiştirmesi durumunda bu kayıt
defterinin de yeni sahibine aktarılması zorunludur. Her bir kayıt defterinin ilgili
ürün kullanıldıktan kalktıktan veya imha edildikten sonra iki (2) yılda daha
saklanması zorunluluktur.
Bakım manuelleri ise hava aracının bakımı için teknik elemanların ihtiyaç
duyduğu dokümantasyonu oluşturur. Ortak yapıyı sağlamak için bu
dokümanlarda ATA100 bölüm numaralandırma sistemi kullanılır. Bu sistem,
bakım el kitaplarına ihtiyaç duyacak herkesin işini ve öğrenimini
kolaylaştıracak yapıdadır. ABD'de Air Transport Association (şimdiki adıyla
Airline for America - A4A) tarafından geliştirilmiştir. Genellikle halen ATA100
olarak bilinmesine rağmen, standardın günümüzdeki resmi ismi iSpec 2200
Information Standards for Aviation Maintenance (Hava aracı bakımı için
bilgi standardı) olmuştur.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Bakım el kitaplarının ATA100/i2200 standardına göre bölüm numaralandırması

Tabloda bölüm numaraları ile verilmiştir.

http://slonder.tripod.com/b
akim/Ata100.html
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Bakım el kitaplarında ayrıca sayfa grupları da belirli bilgiler için ayrılmıştır.

Bu ayrım aşağıdaki gibidir;
001-099 Tanım ve İşlev (Description and operation) bu bölüm, tüm sistemin
yeri, konfigürasyonu, işlevi, işletilmesi ve kontrolünü açıklar. Bu bölümde aynı
zamanda eğitim amaçlı çizim ve metinler de bulunur.
101-199 Hata ayıklama (Fault isolation veya Troubleshooting) sistemde
olabilecek hatalara ilişkin sonuç-neden ilişkileri yer alır. Hatalara ilişkin, olası
nedenleri, ayıklama (isolation) prosedürleri ve düzeltme alt bölümleri bulunur.
201-299 Bakım Uygulamaları (Maintenance practices) bu kısımda servis,
sökme/takma, ayar/test, kontrol/muayene, temizleme/boyama ve onaylı tamirler yer
alır. Bazı özel uygulamalar bu bölümde yer almayabilir. Üretici uygulamaları
doğrultusunda bazı işlemler standart uygulamalar başlığı altında yer alabilir.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

301-399 Servis (Servicing) tüm servis görevleri bu bölümde yer alır.

Örneğin yağ kontrol, doldurma ve boşaltma gibi.
401-499 Söküm/takım (Removal/Installation) detaylı adım adım LRU
söküm ve takım işlemleri anlatılır.
501-599 Ayarlama/test (Adjustment/test) değişim veya bakım sonrası
sistemlere uygulanacak ayarlama ve test işlemleri yer alır.
601-699 Muayene/kontrol (Inspection/check) hava aracının
bölümlerinin kontrolü yer alır.
701-799 Temizleme/boyama (Cleaning/painting) hava arasının
temizlenmesi ve boyanması için prosedürler yer alır.
801-899 Tamirler (Repairs) yapısal üzerinde uygulanabilecek onaylı
tamir prosedürleri yer alır.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

SHGM tarafından yayımlanan SHT-145’e uygun dokümantasyon;

- Aircraft Maintenance Manual (AMM): Uçak bakımının ana kitabıdır. Uçağı imal eden
kuruluş tarafından yayınlanır ve ortaya çıkan değişiklikleri yansıtmak üzere periyodik
olarak revize edilir. Hardcopy (kitap), CD, mikrofilm veya dijital bilgi olarak bulunabilir.
İçerisinde sistem çalışmaları, söküm/takım, bakım pratikleri, ayarlar, testler, kontroller
vb. bölümler bulunur. Atölyelerde yapılan detaylı komponent işlemlerini kapsamaz,
sadece ON WING (uçak üzerinde) yapılabilecek çalışmaları içerir. Komponentlerin
atölyelerdeki işlemleri için Component Maintanence Manual (CMM) isimli ayrı bir
doküman kullanılır.

- Structural Repair Manual (SRM):Uçağın yapısal tamir işlemlerinin ana kitabıdır.

İmalatçı tarafından yayınlanır. Yapıda oluşan hasarların limitleri, tamir yöntemleri bu
kitabın konusudur. 51-57 arası ATA chapter’ları içerir.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

• Illustrated Parts Catalog (IPC): Uçağın neresinde hangi parçanın

kullanılacağını resimlerle, kodlarla ve ayrıntılarla gösteren kitaptır.
Parçaların alternatiflerini, hangi efektivitedeki uçaklarda
kullanılabileceğini, imalatçısını, detay bilgiler için nereye gidilmesi
gerektiğini anlatır. AMM gibi imalatçı tarafından yayınlanır ve uçak
bakımının “olmazsa olmaz” dokümanlarındandır.

• System Schematics Manual (SSM): Uçak sistemlerinin genel

çalışmasını ve birbirleri ile olan ilişkilerini çok detaya girmeden şemalar
halinde gösterir. Elektriksel bilgiler ağırlıktadır. Sistem takibi ve arıza
çözümleri için oldukça yararlıdır.

• Wiring Diagram Manual (WDM): Sistemlerin elektriksel şemalarını

ayrıntıları ile gösteren dokümandır.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Trouble Shooting Manual (TSM): Uçaklardaki arızaların giderilmesinde

yol gösterici kitaptır. Yaşanan tecrübeler ve havayollarından gelen geri
bildirimler ışığında imalatçı tarafından yayınlanır. Bir arızaya ait verileri
(pilot şikâyeti, indikasyon, bilgisayarların kontrolü ve testi, vb.)
değerlendirerek en muhtemel arıza nedenlerini ortaya koyup arızayı en kısa
zamanda ve en verimli biçimde gidermeyi amaçlar. Bu kitap bazen
müstakil bir kitap değil de, AMM içerisinde bölümler halinde bulunabilir,
ya da değişik isimli bir kitap olarak kullanıma sunulabilir. Örneğin Boeing
uçaklarındaki ismi Fault Isolation Manual (FIM)’ dir.

Configuration Deviation List (CDL): Uçağın eksik parça, ya da

parçalarla emniyetli olarak uçup uçamayacağını, uçabilecekse ne gibi
önlemler/işlemler gerektiğini ve ne tür kısıtlamaların gelebileceğini anlatan
dokümandır. Bazen DDPG (Dispatch Deviation Procedures Guide) ile
birlikte, bazen de FM (Flight Manual) içerisinde bir bölüm halinde
bulunabilir.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Aircraft Recovery Manual (ARM): Uçağın pistten çıkarak hasarlaşması vb

durumlarda ne yapılacağını anlatan dokümandır.

Service Bulletin (SB): Uçak, motor, teçhizat, pervane veya komponent

imalatçısı tarafından yayınlanan ve uçak kullanıcılarına gönderilen, genellikle
bir kontrol ve/veya modifikasyon hakkında teknik bilgilerin yer aldığı teknik
yayınlardır. Alert, recommended, desirable veya optional olabilir.

Service Letter (SL), Service Information Letter (SIL), All Operator Letter
(AOL): Uçak, motor veya komponent imalatçısı tarafından yayınlanan ve
genellikle teknik bir bilginin yer aldığı yayınlardır. Daha çok imalatçıların bilgi
ve tavsiyelerini kapsar. Uygulanmaları isteğe bağladır.

All Operator Telex (AOT), Operator Information Telex (OIT): Uçak, motor
veya komponent imalatçıları tarafından genellikle acil olarak duyurulması
istenilen teknik bir bilginin iletilmesi amacıyla yayınlanır. AD, SB, SL, SIL,
AOL gibi yayınlar da gerektiğinde teleks veya faksla iletilir.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

No Technical Objection (NTO): Uçak işleticisi kuruluş bazen uçak veya

motora ilişkin yoruma açık bir problem olduğunda imalatçı firmaya danışır ve
görüş ister. İmalatçı firmanın uzmanları konuyu detaylı olarak inceleyerek
bildirilen durumda uçağın uçurulup uçurulamayacağını, uçurulabilecekse ne
zamana kadar ve hangi şartlarda uçurulabileceğini içeren görüşlerini yazı ile
bildirir. Görüş olumlu ise bu bir NTO’dur. Motorlar ile ilgili olarak bu yazının
ismi CDR (Customer Departure Report) olabilir.

Technical Follow Up-Airbus (TFU) Fleet Team Digest-Boeing (FTD): Bu iki

yayının isimleri farklı olmakla beraber, amaçları aynıdır. İmalatçı firma Dünyada
kendi uçaklarını uçuran operatörlerin şikâyet ve geri bildirimlerini bir süzgeçten
geçirip inceleyerek, iyileştirici çalışmalar yapar ve o konudaki çalışmaları ve
tavsiyeleri içeren bilgileri kendilerine ait sitelerde yayınlayıp tüm operatörlerin
istifadesine sunar.
 BAKIM DOKÜMANTASYONU
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

• Teknik Yetki Emri (TYE): Uçak, motor veya komponent ile ilgili bir
kontrol ve modifikasyon işlemi için yayınlanan ve genellikle parça
değiştirmeyi gerektiren bir mühendislik yayınıdır. TYS’ler çoğunlukla
bir iyileştirmeyi hedefler.

• Geçici İşlem Emri (GİE):Uçak, motor veya komponentle ilgili bir

kontrol işlemi için yayınlanır. GİE mühendislik tarafından bir kez
uygulanmak üzere yayınlanır.

• Teknik Bilgi Formu (TBF): Herhangi bir teknik konuda uyarıcı ve

açıklayıcı bilgi iletmek amacıyla mühendislik tarafından yayınlanır.
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 5

-ANA ASGARİ TEÇHİZAT LİSTELERİ

-DİSPEÇ SAPMA LİSTELERİ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

- CDL (Configuration Deviation List)

Hava aracının sınırları belirlenmiş şartlar dahilinde belirli gayri faal veya eksik dış
teçhizatla (paneller, kapaklar ve benzeri) işletilebilmesine olanak sağlamak için
üretici tarafından yayımlanan el kitabıdır.

- MEL (Minimum Equipment List)

Bir hava aracının sınırları belirlenmiş şartlar dahilinde belirli gayrifaal teçhizatla
işletilebilmesine olanak sağlamak için söz konusu hava aracının tipine özgü
MMEL esas alınarak, MMEL ile uyumlu yada MMEL’den daha kısıtlayıcı bir
şekilde hava aracının işletmecisi tarafından hazırlanan işletmeci ülke sivil
havacılık otoritesi tarafından onaylanan asgari teçhizat listesidir.

- MMEL (Master Minimum Equipment List)

Belirli bir hava aracı tipi için ilgili hava aracının üreticisi tarafından hazırlanarak
üretici ülkenin onayına sunulan ve uçuşa başlangıç aşamasında gayrifaal olmasına
izin verilen bir yada birden çok teçhizatı kapsayan temel asgari teçhizat listesidir.
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 6

Sürekli uçuşa elverişlilik;

ASGARİ TEÇHİZAT
GEREKLİLİKLERİ – TEST
UÇUŞLARI
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI

Asgari Teçhizat Gereklilikleri

Uçuşa Elverişliliğin Sürekliliğini sağlamak için; SHT-M ‘ye göre uygun olacak
sivil havacılık otoritesi tarafından hazırlanan ve belirtilen uçak, motor veya
komponente uygulanması zorunlu olan uçuşa elverişlilik yönergelerine bütün
hava taşıtlarınca uyulması gerekir.
Bu bölümde farklı uçuş şartları ve operasyonlar için asgari teçhizat
gerekliliklerine ilişkin listeler sunulmuştur.
Kontrollü görerek uçuş şartlarında (VFR - Visual Flight Rules) uçuş yapan
bütün uçaklarda asgari aşağıdaki uçuş aletleri bulundurulur:
• Yolcu sayısı kadar ilk yardın çantası ve tıbbi malzeme,
• Portatif yangın söndürme aletleri (Kullanıldığında tehlike yaratmayacak),
• Her yolcu koltuğu için bir emniyet kemeri,
• Her kabin personeli için bir koltuk ve her koltuk içinde emniyet kemeri,
• Her pilot koltuğu için otomatik kilitlenebilen omuz bağı ile koltuk
emniyet kemeri,
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI

• Uçuş bilgileri kayıt cihazı (azami ağırlığı 5700 kg.dan fazla olan türbin
motorlu bütün uçaklarda),
• Pilot kabini ses kayıt cihazı (azami ağırlığı 2. 730 kg.dan fazla olan ve
1/1/1975 tarihinden sonra imal edilen türbin motorlu bütün uçaklarda),
• Uçuş aletleri (manyetik pusula, dakika ve saniye göstergeli hassas zaman
saati, basınç altimetresi, sürat saati).
Su üzerinde uçuş yapan deniz uçaklarında aranacak ilave teçhizat:
• Herkes için cankurtaran yeleği,
• Bir deniz çapası,
• Çarpışmayı önlemek için kullanılacak megafon
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI

Sahilden 490 deniz mili veya 120 dakikalık uçuş mesafesi dışında su üzerinde
uçuş yapan bütün uçaklarda:
• Cankurtaran yeleği,
• Uçaktaki herkesi taşımaya yeterli cankurtaran salı,
• Hayatı İdame teçhizatı,
• Yeterli sayıda işaret fişeği ve teçhizatı,
• Oksijen depolama ve dağıtım sistemi (personel bölümü 700 mb dan az
atmosferik basınçla işletilmesi planlanan uçaklarda),
• Buzlanmayı önleyici ve buz çözücü sistemler (Buzlanmanın olabileceği
şartlarda çalışan uçaklarda)
Aletle uçuş şartlarına göre (IFR- Instrument Flight Rules) uçuş yapan bütün
uçaklarda asgari aşağıdaki uçuş aletleri bulundurulur.
• Dönüş-yatış göstergesi,
• Suni ufuk,
• İstikamet cayrosu,
• Aletlere ait enerji gücünü gösteren saat,
• İki adet hassas altimetre,
• Harici hava sıcaklık saati,
• Dakika ve saniyeli zaman saati,
• Buzlanmadan etkilenmeyen sürat saati,
• Varyometre,
• Manyetik pusula,
Ayrıca, 1 Ocak 1975 tarihinden sonra hizmete verilen azami ağırlığı 5700 kg.
(12586 lb) üstündeki uçaklar, kaptan pilot tarafından görülebilecek yükseklik
saatinin en az 30 dakika süre ile çalıştırılması ve ışıklandırılması için ve ana
elektrik kaynağından ayrı olarak tehlike ( emercensi) takat sistemi ile donatılır.
Bu sistem, ana elektrik sisteminin tamamen işlemez hale gelmesi ile birlikte
otomatik olarak devreye girmesi ve irtifa saatini iyice aydınlatması gereklidir.
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI

Gece şartlarında uçuş yapacak bütün uçaklarda aşağıda açıklanan teçhizat ve

sistemler bulunur:
• Aletle uçuş şartlarına göre (IFR) uçuş yapan uçaklarda asgari bulunması
gereken bütün uçuş aletleri,
• Kriterlere uygun uçak seyrüsefer ışıkları,
• İki adet iniş farı,
• Uçuş kabini aydınlatma sistemi,
• Yolcu kabini aydınlatma sistemi,
• Uçuş ekibinin her biri için bir el elektrik feneri
15.000 metre (49.000 ft) üzerinde sürekli uçuş yapacak uçaklar, alınan toplam
radyasyon doz nispetini ve her uçuşta biriken doz miktarını sürekli olarak
gösterecek "Radyasyon Göstergesi" ile donatılır. 1.1. 1979 'dan sonra hizmete
giren ve azami kalkış ağırlığı 15.000 kg'ın (33.069. lb) üstünde olan veya 30
kişiden daha fazla yolcu taşıyan bütün türbin motorlu uçaklar, yükseklik uyarı
sistemi ile donatılır.
Uçuş yapan bütün uçaklarda aşağıda belirtilen hizmette kullanılmaya elverişli
radyo haberleşme cihazları bulundurulur:
• Havaalanı kontrol üniteleri ile haberleşmek için öngörülen frekanslarda
alıcı ve telsiz,
• Uçuşun herhangi bir noktasında meteorolojik yayınları dinlemek veya
bu bilgileri alabileceği bir ünite ile temas kurmak için öngörülen frekanslarda
alıcı ve verici,
• Uçuşun herhangi bir noktasında yol boyunca mevcut seyrüsefer noktalarında
rapor vermek için en az bir kontrol ünitesi ile temas sağlayabilecek alıcı verici,
• Tehlikeli (Emercensi) durum yayınlarının yapıldığı 1215 MHZ. Frekansında
alıcı ve verici telsiz,

Bir uçağın IFR uçuş yapabilmesi için, uçuş planında belirtilen uçuşla ilgili olarak;
kalkış havaalanı, uçuş yol boyu ve iniş yapılacak havaalanında mevcut
seyrüsefer teçhizatının yayınlarını alacak ve kullanabilecek seyrüsefer cihazları
ile donatılmış bulunması gerekir. Bu cihazlara sahip olmayan uçaklar aletle uçuş
şartlarının mevcut bulunduğu meteorolojik şartlarda kalkış yapamaz.
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI

Test Uçuşları;
Yeni üretilen uçakların gerekli sertifikaları alabilmeleri için test uçuşlarını
yapması gerekmektedir. Bu uçuş testleri «Aircraft Fligt Manual» de anlatılır.
Ayrıca;
• Maintenance Check Flights (Bakım test uçuşları)
• Check Flights for Continuing Airworthines Management (Sürekli uçuşa
elverişlilik yönetimi için test uçuşları)
• Uçuşa elverişlilik temditi için test uçuşu
Uçuş testleri de yapılır.
• uçaklara yeni takılan parçalarda belli testlerden geçirilmek ve büyük
bakımlardan geçirilen uçaklar da performans test uçuşlarına tabi tutulmak
zorundadır.
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 7

-ETOPS, BAKIM VE
-DİSPEÇ GEREKLİLİKLERİ
 ETOPS, BAKIM VE DİSPEÇ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ GEREKLİLİKLERİ

SHT-OPS Talimatı içerisinde yer alan;

ALT BÖLÜM F – İKİ MOTORLU UÇAKLARLA YAPILAN UZUN

MENZİL OPERASYONLARI (ETOPS)

Bölümünde gereklilikler açıklanmıştır.

ETOPS Sertifikası (İki motorlu uçaklar için uzatılmış menzilli

operasyon onayı) :Uçağın teknik ve işletme yönünden, tek motorla
emniyetli olarak 90/120/180 dakika süreyle uçabileceğini gösteren
ICAO Regulation Annex 6 gereklerine göre alınan bir sertifikadır.
 ETOPS, BAKIM VE DİSPEÇ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ GEREKLİLİKLERİ
Günümüzde ekonomik 2 motorlu yolcu uçakları, 120 dakikalık ETOPS izni
çerçevesinde, okyanus aşırı uçuşlarda, yada , kara üzerinde olsa dahi uygun acil
ve ana yedek hava alanlarının tek motor uçuş rejimi ile 2 saatlik bir yarıçap
içinde bulunabildiği, varış meydanlarına tarifeli ya da tarifesiz direkt uçuşlar
yapabildikleri görülmektedir. ETOPS Sertifikalı uçakların Özel Bakım
sistemleri bulunur.
Ayrıca 207 dakikalık ETOPS sertifikası almış olan işleticilerde bulunmaktadır.
Bu işleticilerinin arasında; Delta, American, United, Continental, Çin ve
Malezya hava yolları sayılabilir.

Kategori A lisansına sahip bir bakım personeli ETOPS ile ilgili bir işlem
gerçekleştiremez . Bu lisans kategorisinde personelin ETOPS ile ilgili
işlemlerde onay yetkisi yoktur.
Yol Boyu Yedek Hava Alanı Gereği
Yetkilendirilmiş ETOPS operasyonlarında, işletmeci onaylı sapma zamanı
içerisinde erişebileceği bir yol boyu yedek hava alanının varlığını sağlamalıdır.
 ETOPS, BAKIM VE DİSPEÇ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ GEREKLİLİKLERİ

Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) tarafından türleri ve

standartları belirlenen yer hizmetleri şunlardır (Havaalanları Yer
Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22)’ne bakınız).
Temsil ve Barınma
Yük Kontrol ve Haberleşme
Birim Yükleme Araçları Kontrolü
Yolcu ve Bagaj
Kargo ve Posta
Ramp
Uçak Hizmetleri
Yakıt ve Yağ
Uçak Bakımı
Uçuş Operasyon ve Mürettebat Yönetimi
Yüzey Taşımacılığı (hızlı tren, otoyollar vb.)
İkram Hizmetlerine aracılık etmek
Denetim ve Yönetim
Güvenlik
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Yolcu ve bagaj hizmetleri personeli; yolcuların ve özel

refakat gerektiren yolcuların check-in işlemlerini ve bagaj
işlemlerini gerçekleştirirler. Yer hizmetlerine bağlı
operasyon birimi, havayollarından gelen talebe istinaden
aşağıdaki hizmetleri sunmaktadır.
Uçuş ve iniş izinlerinin alınması,
Rota ve meydan slotlarının takibinin yapılması,
ECAC Uygulamaları,
Gelişmiş bilgisayar uygulamaları ile uçağın yük ve denge
hesaplarının yapılması,
Polis ve gümrük işlemlerinin takibi ve gerekli evrakların
tanzimi,
Meteoroloji bilgilerinin uçuş ekibine aktarılması,
Uçuş ekibine brifing verilmesi,
Uçağın iniş kalkış mesajlarının ilgili taraflara gönderimi.
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI
Ramp hizmeti, yer hizmetleri faaliyetlerinin temel
unsurlarından biridir. Uçakların havaalanına inişinden
kalkışına kadar geçen süreçte uçağa yönelik hizmetlerin
çoğu Ramp adıyla anılmaktadır. Havaalanlarında
sağlanan bazı ramp hizmetleri aşağıya çıkarılmıştır.
• Uçağa yol gösterme,
• Uçağın park yerine yanaştırılması,
• Yükleme ve boşaltma işlemleri,
• Uçak içi temizlik işlemleri,
• Yolcuların ve uçuş ekibinin taşınması,
• Yer güç ünitesi ile uçağa enerji sağlama,
• Uçak itme aracı ile her türlü uçağın park
pozisyonundan çıkışının sağlaması,
• Su ve fosseptik hizmetleri,
• Kar ve buzun temizlenmesi.
 ASGARİ TEÇHİZAT GEREKLİLİKLERİ -
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ TEST UÇUŞLARI
Yer hizmetleri teçhizatı şunlardır:
• Yer Güç Ünitesi (GPU)
• Hava Başlatma Ünitesi (ASUs are used for starting
aircraft engines equipped with pneumatic starter)
• Fosseptik Aracı
• Su İkmal Aracı
• Yükleme Aracı (High Loader)
• Bantlı Yükleme Aracı
• Yolcu Merdivenleri
• Yolcu Otobüsleri
• Forklift
• Uçak Çekme - İtme Aracı (Tow Tractor)
• Bagaj Çekme Aracı
• Tow Bars
• Buz Temizleme Aracı
 HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BÖLÜM 8

HER HAVA KOŞULUNDA

İŞLETİM, KATEGORİ 2/3
İŞLETİMLERİ
 Her Hava Koşulunda İşletim (All Weather
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ Operations-AWOPS), Kategori 2/3 İşletimleri

Bu terim işletmeye yönelik görünmekle birlikte bakıma yönelik

gereksinimler de barındırmaktadır. Örneğin buna yönelik bakım
gereksinimleri bakım planına işlenmeli, gerekli ekipmanın bakım ve
tutumuna yönelik tedbirler alınmalıdır.

LVO (Low Visibility Operations)

Sis, yağmur, kar, vb. gibi olumsuz hava şartları nedeni ile görüş
referansının kısıtlı olduğu durumlardaki taksi, kalkış ve iniş
operasyonları; görüş şartlarının yeterli olduğu normal hava
şartlarındaki operasyonlara eşit güvenlikte yapılabilmelidir.
Düşük görüş şartlarında operasyon yapılamıyorsa, sefer iptali ya da
görüş şartları daha iyi olan başka bir meydana divert etmek en
kestirme yol olacaktır. Ancak her iki seçenekte de bir havayolu
şirketinin itibar ve maliyet kaybı yüksek olacaktır.
 Her Hava Koşulunda İşletim (All Weather
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ Operations-AWOPS), Kategori 2/3 İşletimleri

Bu nedenle; düşük görüş şartlarında operasyon yapmak ve bu operasyonlar

için gerekli uçak sistemlerine, eğitime ve organizasyona sahip olmak bir
havayolu şirketi için kaçınılmazdır. Kötü hava şartlarında, özellikle pist
görüşünün kısıtlı olduğu sisli havalarda uçuş gerçekleştiren uçağın uçuş
ekibi; uçağın operasyon yaptığı şartlar gereği (Cat II, Cat IIIA ve Cat IIIB)
karar verme yüksekliğine (DH-decision height) gelindiğinde pistin görüş
limitleri (RVR) uygun ise inecek, değilse pass geçecek ya da divert
edecektir.
DH (Decision Height-Karar Yüksekliği)
Tekerlekler ile Pist arasındaki kritik yüksekliktir. İniş öncesi bu irtifada
uygun görüş referansları varsa, yaklaşma ve inişe devam edilir. Aksi halde
pas geçme işlemi (Go-Around) başlatılır.
RVR (Runway Visual Range-Pist Görüş Mesafesi)
Pist Merkez Çizgisi (Runway Centerline) üzerindeki bir uçağın pilotunun,
pist yüzeyindeki işaretleri veya ışıkları görebildiği mesafedir. RVR;
hem iniş hem de kalkış için kullanılır.

http://www.mlit.go.jp/k
oku/15_hf_000077.html
LVO İçin Gereklilikler
Bir havacılık firmasının Düşük Görüş Şartlarında (Low Visibility
Operation) operasyon yapabilmesi için dört adet gereklilik vardır:
Uçak tipi: Uçağın bu operasyon tipi için imal edildiği ülkenin
havacılık otoriteleri tarafından onaylı olması gereklidir.
Operatör: Operatörün (THY A.O. gibi) LVO şartlarına sahip olması
gerekir. Şöyle ki; düzgün hava şartlarında her bir uçak tipi için belirli
sayıda Cat II ve Cat IIIA denemesi yapılmalı ve bu denemelerin
sonucu da kokpitte bulunan Approach Report Formuna
kaydedilmelidir. Operatör tarafından toplanan bu formlar yıllık bazda
değerlendirilir. Başarılı iniş oranının %95'in altında olmaması
gereklidir. THY A.0. için LVO onayı SHGM tarafından verilir.
Kokpit ekibi: Kokpitte uçan tüm pilotların ilgili uçuş tipine (Cat Il,
CatIIIA/IIB) uygun lisansa sahip olmaları gereklidir. Örneğin kokpitte
2 pilot varsa ve pilotlardan birinin Cat IllA/IIB lisansı yoksa uçak o
uçuşunu Cat llIA/IllB olarak yapamaz.
Pist: Uçağın operasyon yapacağı pistin de operasyon tipine uygun
olması gereklidir. Yani pist Cat Il ise, bu piste Cat III operasyon
yapılamaz.
 KATEGORİ 2/3 İŞLETİMLERİ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

• Yönetmelikler çerçevesinde bütün hava koşullarında işletme, operasyon

ve asgari ekipman gereksinimleri belirlenmiş ve günümüz şartlarına
uygun belirlenmeye devam etmektedir.
• Kontrollü görerek uçuş şartlarında (VFR) uçuş yapan bütün uçaklarda
asgari aşağıdaki uçuş aletleri bulundurulur.

RVSM, (Reduced Vertical Separation Minima, Azaltılmış Dikey

Ayırma Minimumu) hava taşıtlarının FL290 uçuş seviyesi ile FL410 uçuş
seviyeleri arasında standart dikey ayırmanın 2.000 feetden, 1.000'e
indirilmesini sağlayan prosedürleri tanımlayan havacılık terimidir. Metrik
cinsten ifade edilirse yaklaşık olarak RVSM hava sahalarında 8.900 ile
12.500 metre arasında yine yaklaşık olarak 600 metre yerine 300 metrelik
ayırma yapılmaktadır. Bu sayede RVSM hava sahalarında uçabilen hava
taşıtı sayısı güvenli bir şekilde arttırılabilir.
 KATEGORİ 2/3 İŞLETİMLERİ
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Sadece özel olarak RVSM sertifiyesi almış olan uçaklar bu hava sahasına girebilir.
Eğer uçak RVSM şartlarını taşımıyorsa ve uçuş anında kaybetmiş ise, tırmanarak ve
alçalararak RVSM hava sahasından çıkmalı veya hava trafik kontrolörüne durumu
ileterek özel muafiyet talep etmelidir. Buna ek olarak, havayolu şirketleri ülkenin
Sivil Havacılık Yetkili Kurumu'ndan RVSM havasından operasyon yapabilmesi için
yetki belgesi alması gerekir.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

PİST GÖRÜŞ MESAFESİ (RVR) : Uçağın pist orta çizgisi üzerinde

iken, pilotun pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey
işaretlerini görebildiği mesafedir.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

Uçaklar CAT1, CAT2, CAT3 iniş sistemlerine sahiptirler. Buna bağlı

olarak havalimanları da bu kategorilerde sistemlere bağlı olarak
ayrılmaktadır. Bu sistemi kullanacak olan pilotların da bu sistem
üzerine eğitim almış olması gerekmektedir. Tüm bu kriterler
sağlandığında CAT ile iniş yapılabilmektedir.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

CAT1: Günümüz teknolojisi ile neredeyse bütün sivil hava

taşımacılığı uçaklarında bulunan sistemdir. Yatay görüş
mesafesinin (Runway Visibility Range – RVR) 550 metre ve dikey
görüş mesafesinin (Decision Height – DH ) en fazla 200 feet
olması gerekmektedir. Bu koşullarda pilot CAT1 inişine karar
verebilmektedir.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

CAT2: Bu inişin gerçekleşmesi için yatay görüş mesafesinin (RVR)

300 metre ve dikey görüş mesafesinin (DH) 100 feet olması
gerekmektedir. Bu koşullarda pilotun CAT2 inişine karar
vermesiyle iniş gerçekleşebilmektedir.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

• CAT3 sistemi 3 kısıma ayrılmıştır. Görüş mesafesinin çok az

olduğu durumlar 3 kısımda incelenmiş ve CAT3a, CAT3b, CAT3c
olarak adlandırılmıştır.
• CAT3a: Dikey mesafenin 100 feet’e kadar düştüğü durumlarda
ve yatay görüşün 200 metre olduğu durumlarda kullanılabilir.
Türkiye’de CAT3a sisteminin aktif olarak kullanıldığı bir meydan
yoktur. İlk olarak Esenboğa Havalimanı’na kurulacağı DHMI
tarafından belirtilmiştir.
• CAT3b: Dikey mesafenin (DH) en az 25 feet ve yatay mesafenin
(RVR) 125 metre olduğu durumlarda kullanılır.
• CAT3c: Bu sistemde DH ve RVR için minimum mesafeler
bulunmamaktadır.
 ILS (Instrument Landing System)
HAVACILIK VE UZAY BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

İstanbul Havalimanı Pistleri CAT3B