UTANGULIZI WA

FASIHI YA KISWAHILI
KF 102

Prof. Aldin K. Mutembei (PhD)

Ofisi # 317 Jengo la Kiswahili
Taasisi ya Taaluma za Kiswahili, CKD
 LENGO KUU na MUHIMU
Kuhusu Usomaji katika CKD

Kuwajibika na Kuondoa woga

 Mambo ya Jumla kuhusu
Maisha ya Chuo Kikuu
• Wajibu wako kama Mwanafunzi
• KUSOMA:
→Usomaji wa binafsi;
→Nguvu ya Makundi;
→Kujisomea Maktaba (Majengo);
→Maktaba za Mkondoni.
 Maisha ya Chuo…
• ZINGATIA UMUHIMU HUU:
Andika vizuri, kwa uwazi, na moja kwa moja
Uwe na mwonekano tofauti kama Mwanachuo
Kuna Mtu wa Mitaani (lugha, mavazi, ujengaji
hoja), na Mwana CKD
• Huwezi kusoma kwa makini hadi
Ujisake: Wewe ni Nani?
 Maisha…MTU MWENYEWE
• Falsafa ya Sufi Bayazid
• Kujitambua, Kujithamini, Kujipenda (LUGHA,
mavazi na FIKRA)
• Unajitambua? Unaweza kumtambua mwingine.
• Unajithamini? Unaweza kumthamini mwingine.
• Unajipenda? Unaweza kumpenda mwingine
 Maisha…TUNAVYOKUTARAJIA UWE

• Umekuja kusoma na Kuelimika.

Tunataka hatimaye kuona matunda ya Elimu Yako
• Umekuja kuhesabika kuwa miongoni mwa
wachache wenye bahati
Tunataka kuiona bahati hiyo
• Itumie bahati hiyo bila kuichezea
• Umekuja Kusoma na Kufaulu
Maisha…CKD Kikujengee UZALENDO:

• Uzalendo na Kupenda nchi yako. Kuwa tayari

kuipigania na Kuitetea
• Uzalendo wa Kupenda yaliyomo katika nchi
yako, kuyatangaza na kuyasimamia.
• Uzalendo wa kupenda lugha yako: kuitumia na
kuieneza.
• Ikiwa huwezi kujipenda, na kuwapenda
wengine, ni vigumu kupenda nchi yako.
 Mihadhara ya Chuo na Usomaji
• Hujengwa kwa KUSIKILIZA na kuandika
kilichozungumzwa
• Sio kunakili tu yaliyoandikwa (notes)
• Sio kutoa tu nakala (photocopy)
• Jenga, uwezo wa
– kusikiliza, kutambua kilichosemwa
– Kuchukua unachoona kinafaa
– Kuandika yale yatakayokukumbusha kilichosemwa
• Kamwe usikariri. Ni makosa makubwa sana
kukariri, bila kuelewa inachosemwa. Hakikisha
hutoki nje ya darasa bila kuelewa kilichosemwa.
 UHURU WA MAWAZO
• Jenga hali ya kujiamini.
• Jenga uwezo wa kutoa hoja.
• Anza taratibu, na jizoeze kutoa hoja.
• Usijitetee kama huna cha kujitetea, ila
• Usinyamaze ikiwa unalo la kusema.
• Kupinga kwa hoja kwa nia ya kukuza maarifa ni
tabia inayotarajiwa kwa msomi.
• Msomi mzuri hutoa mawazo yake bila woga na
kuwa tayari kukosolewa au kukosoa wenzake.
 Uhuru wa Mawazo…
• Mwalimu si adui, ni rafiki anayetaka kupitia
kwake upande ngazi, ufike juu. Juu sana.
• Walimu wazuri huwaruhusu wanafunzi
kuwapita, na hujivuna pale wanapowaona
wanafunzi wao wakiwa katika nafasi
mbalimbali za juu: Kimasomo, Kimapato,
Kimaisha n.k
• Ninawatia moyo na kuwakaribisha katika Chuo
Kikuu cha Dar es Salaam.
• Mmekuja kusoma, kuelewa na kufaulu!
 Kazi ya Nyumbani
• Kila mtu asome na kutafakari Makala ya
mwaka 1971: Matumizi ya Kiswahili Nchini,
Shuleni na Vyuoni (J.K. Kiimbila) Katika
Kichocheo cha Uchunguzi wa Kiswahili, uk. 60
-69. Makavazi.
• Linganisha mawazo hayo ya zaidi ya miaka 40
na mawazo ya sasa. Je kuna kipi kipya?
– Novemba 21, 2018
 Mihadhara: UTANGULIZI…
• Tunajifunza somo hili ili tugundue nini?
• Sanaa ni njia ya mwanadamu kujieleza
• Fasihi kama kioo cha jamii – kinaioneshaje
jamii?
• Lugha kama kioo cha fikra – kinazionesha
fikra zipi
• Lugha kama kichukuzi cha mila – inachukua
mila zipi
 MIHADHARA
• Fasihi ni Nini?
• 1. HISI: Sio tu suala la hisia, bali ni uoneshaji
wa mahusiano baina ya watu; na watu na
dunia yao katika jamii kwa njia ya kisanaa.
• 2. KIOO CHA JAMII: Ni zaidi ya Kioo.
Haituoneshi tu, bali ni mjadala wa harakati za
mwanadamu katika kuyaingia maisha,
kuyatengeneza, kuyabadilisha, kuyaishi na
hatimaye kuachana na maisha.
 Mihadhara…
• Fasihi ni Nini?
• 3. MAJADILIANO: Hujadili maisha kwa kipindi
fulani cha historia, historia yenyewe,
chimbuko la jambo na mustakabali wake.
• 4. ZAO LA HISTORIA, huiitika historia, na
huchongwa na historia.
• 5. NI SANAA ambayo hutengenezwa kutokana
na mchakato wa kihistoria na kiharakati katika
maisha ya jamii.
 Chimbuko la Fasihi
• Hivi Fasihi ilitoka wapi? Na Je kila Jamii ina
Fasihi au Fasihi ni kwa wachache?
• Kuna Nadharia au Mitazamo 4
• 1. Chimbuko lake ni Mungu/Miungu (dhanifu)
– Imekuwapo duniani kama zawadi toka kwa mungu
kwa wateule wachache
– Mungu mwenyewe ni msanii Mkuu
– Nyimbo mf. Ooh Lulu
 Chimbuko …/
• 2. Chimbuko lake ni nguvu ya miujiza au sihiri
– Kujaribu kukabiliana na kuyashinda mazingira.
– Kuchora, Kuchonga, Kujenga vijumba na kunuizia
– (SIKU HIZI) Kuombea vitambaa au Kifaa n.k
• 3. Chimbuko ni Mwigo
– Kuiga mazingira, sauti, mwonekano, wanyama, ndege,
nk
– Kubuni hali ya ufanano
– Ushairi ulichimbuka kutoka ktk kuiga
– Mwanadamu ni kiumbe wa uigaji, tokea mtoto
– Ni mwigo ukimaanisha uwakilishi wa jambo kwa
jingine. Ni taswira inayolenga kuonesha jambo
 Chimbuko …/b
• 4. Chimbuko ni Mabadiliko ya Mwanadamu
(Yakinifu) katika kuyadhibiti mazingira
• Marx na Engels wanaingalia Fasihi kama zao la
mabadiliko katika maisha ya mwanadamu
ambayo hutawaliwa na
– Mfumo wa uzalishaji mali
– Uhusiano katika uzalishaji mali
– Mfumo na Uhusiano hutokeza MATABAKA
• Fasihi ni zao la Matabaka na Uhusiano katika
uzalishaji mali
• Katika uhusiano mwanadamu alihitaji lugha
 Dhima ya fasihi
• Swali la Fasihi hufanya kazi gani, hutegemea
mwulizaji anatoka katika tabaka lipi na kwake
fasihi ni nini.
• Kuburudisha
• Kuhimiza Kazi na Kujenga moyo wa kazi
• Kujenga tabia: Kuonya, Kuasa, Kufunza
• Kuelimisha
• Kuhifadhi kurithisha amali za Jamii (mila,
desturi, thamani n.k)
• Kukuza na Kuhifadhi lugha
 Dhima…/
• Swali la Fasihi hufanya kazi gani, hutegemea
mwulizaji anatoka katika tabaka lipi na kwake
Fasihi ni nini.
• Kuendeleza harakati fulani katika Jamii
• Ujenzi wa Utaifa
• Kuleta Ukombozi: Hasa wa kifikra, kisiasa,
kiuchumi, kitabaka, kijinsia, n.k
• Fasihi ni zao la Kitabaka. Tabaka husaidiwa na
itikadi katika Kujiimarisha
• Itikadi: Mfumo wa mawazo, imani kuhusu
mahusiano na maongozi ya watu ktk Jamii
Dhima za Fashi ktk maisha
• UCHUMI
• ITIKADI
• SIASA
• UTAMADUNI
• FALSAFA
• UJUMI
 Dhana ya fasihi ya Kiswahili
• Waswahili wenye hii Fasihi ni kina nani?
• Fasihi hutambulishwa kwa Lugha: Kiswahili
• Wenyeji wazungumzao Kiswahili katika Afrika
Mashariki na Kati na Visiwa vya Bahari ya Hindi
katika Mwambao wa Afrika mashariki
• Inayoeleza utamaduni na maisha ya Waswahili
• Rej. Mulokozi, 2017:Sura 3. Fasihi ya Waswahili,
Fasihi ya Kiswahili na Fasihi kwa Kiswahili (30-
33).
• Je Fasihi ya Kiswahili na Fasihi ya Kitaifa ni Dhana
ile ile? (Mutembei, 2004: Mulika No. 26).
Maendeleo ya Fasihi Katika Mifumo Mbalimbali
ya Maendeleo ya Binadamu
• Kwakuwa tumezungumza kuwa Fasihi ni chombo
cha mabadiliko ya Mwanadamu, tuyaangalie
mabadiliko hayo, tukijikita katika ufafanuzi wa Karl
Marx na Friedrisch Engels.
• Kuna Ujima
• Utumwa
• Umwinyi na Ukabaila
• Ubepari
• Ujamaa
• Uliberali
 Sanaa, lugha na fasihi Wakati wa Ujima

• Kuwaunganisha watu
• Umoja na Ushirikiano vilisisitizwa
• Lugha ilikuwa si changamani
• Fasihi – hasa simulizi ikihusisha maudhui
yasiyo changamani.
– Wema dhidi ya Ubaya
– Wahusika wanaowakilisha watu halisi
– Wahusika na uhusika wao katika jamii: miti,
wanyama ndege nk
 Kipindi cha Utumwa
• Mabwana dhidi ya watumwa
• Kupumbaza watumwa na wao kuonekana
kuwa hiyo ni majaaliwa yao
• Watumwa kudai ukombozi
• Udhibiti wa kazi za kifasihi
• Matokeo ya udhibiti:
– Lugha ya mafumbo
– Wahusika changamani
 Kipindi cha Umwinyi na Ukabaila
• Mamwinyi dhidi ya watwana
• Kupumbaza watwana na wao kuonekana kuwa
hiyo ni majaaliwa yao
• Kustarehesha mamwinyi na makabaila
• Udhibiti wa kazi za kifasihi
• Harakati za ukombozi
– Wahusika changamani
 Kipindi cha Ubepari
• Ubepari ni nini
• Matabaka
• Migogoro ya wafanyakazi dhidi ya Mabepari
• Migogoro viwandani na mashambani
• Migomo
• Ukombozi
• Tafuteni kazi za Kiswahili zinazoeleza maudhui
hayo
• Ni nini wajibu wa mwandishi wa kazi kama hizo
• Ni nini wajibu wako kama mhakiki
 Kipindi cha Ujamaa
• Ujamaa ni Nini
• Ujenzi wa Taifa Jipya
• Ujenzi wa Vijiji vya Ujamaa
• Ujenzi wa Sera Mpya
• Usawa na Ushirikiano
• Vita dhidi ya Makabaila na Mamwinyi
• Tafuteni kazi za Kiswahili zinazoeleza maudhui
hayo
• Ni nini wajibu wa mwandishi wa kazi kama hizo
• Ni nini wajibu wako kama mhakiki
 Kipindi cha Mfumo wa Uliberali
• Maana
• Ni mambo gani mapya yanayojitokeza katika
kipindi hiki
• Soko huria ni nini na maudhui yake ni yepi?
• Utandawazi au Utandawizi
• Unajitokezaje katika fasihi
• Uhuru wa uandishi na athari za uhuru huo
• Tafuteni kazi za Kiswahili zinazoeleza maudhui
hayo
• Ni nini wajibu wa mwandishi wa kazi kama hizo
• Ni nini wajibu wako kama mhakiki
 Tanzu za Fasihi
• 3:1. Fasihi simulizi
• 3:2. Fasihi andishi
• 3:3. Kufanana na kutofautiana
kwa fasihi simulizi na andishi
• 3:4. Fani na Maudhui katika
fasihi simulizi na andishi
 3.1 Fasihi Simulizi
• Ni Sanaa ya lugha inayotungwa na kubuniwa
kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa
njia ya mdomo na vitendo bila kutumia
maandishi (Mulokozi, 2017:38).
• Ni tukio linalofungamana na muktadha Fulani
wa kijamii.
• Mulokozi anatofautisha kati ya fasihi ganizi na
fasihi simulizi.
• Hakikisha unajua tofauti za dhana hizo kwa
usahihi
 Changamoto katika
Maana ya Fasihi Simulizi

• Jina: Simulizi (kusimulia: Oral)

– Ganizi (inayoganiwa- narrative)
• Ufafanuzi:
– Kutungwa kichwani
– Kuwasilishwa kwa njia ya mdomo na matendo
– Hakuna maandishi
• Ufafanuzi huu katika ulimwengu wa sasa
• Usimulizi katika Radio na TV
 3.2 Fasihi Andishi
• Ni Sanaa ya lugha inayotungwa na
kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia ya
maandishi (Mulokozi, 2017:40).
• Hutegemea vipengele vitatu: mtunzi, msomaji
na mdhamini.
• Suala la udhamini hutofautiana kutegemea
utanzu wa fasihi andishi unaohusika
• Katika maandishi kunajitokeza changamoto ya
udhibiti
– Ni muhimu jamii ijihakikishie kushikiliwa kwa
maadii ambayo yameijenga jamii hiyo.
 3.3 Kufanana na Kutofautiana
• Je fasihi andishi hufananaje na fasihi simulizi?
– Matumizi ya mbinu za usimulizi katika uandishi
– Matumizi ya wahusika na lugha za usimulizi
• Ni wapi zinakutana na wapi zinaachana?
– Zote ni sanaa za lugha
– Zote hujadili migogoro, matatizo na changamoto
za mwanadamu katika kuyakabili mazingira yake
– Hujadili maana ya kuwako, na mahusiano baina ya
mwandamu
– Huonesha masuala yahusuyo hisi na Imani
– Uchangamani wake hutofautiana
 3.3 Kufanana na Kutofautiana/…
• Mabadiliko makuu kutoka katika kusikia
– Macho na Masikio ni viungo vikuu
• Kuingia katika kuona
– Macho yakawa kiungo kikuu
• Mabadiliko kutoka “neno” sauti, kuwa “kitu”-
alama ya maandishi. Alfabeti ikasimama kuwa
kiwakilishi cha sauti
• Neno lilisikika tu, alama sasa inaonekana na
kuweza kushikika (karatasi/Kitabu)
 Fasihi Simulizi
• Chimbuko la fasihi simulizi
• Tuliangalia chimbuko la Fasihi kwa
ujumla.
• Je unadhani ni nini chimbuko la fasihi
simulizi?
• Je fasihi hii ilianzaje?
• Je ilikuwapo lini?
 4:2. Maudhui na dhima
ya fasihi simulizi
• Tofauti kati ya maudhui na dhima ni nini?
• Tuliangalia dhima ya Fasihi kwa ujumla.
• Je unadhani ni nini dhima ya fasihi simulizi?
• Ufafanuzi wako uendane na vipindi katika
mabadiliko ya maendeleo ya mwandamu
• Je dhima hubaki ile ile au hubadilika? Kwa
vipi? Kwanini?
 4:3. Fani na muktadha wa utendaji katika
fasihi simulizi
• Ifafanue dhana ya utendaji katika fasihi simulizi.
• Uainishaji wa fasihi simulizi bado ni changamoto.
• Je, igawanywe kwa kufuata:
• Uainishaji wa Balisidya,
• Uainishaji wa Taasisi ya Elimu,
• Uainishaji wa awali wa Mulokozi, 1996.
• Uainishaji wa Kobia,
• Uainishaji mpya wa Mulokozi, 2017:51- 62)
4:4. Uchambuzi wa tanzu na changamoto
zake
• Kutokana na Uainishaji, ni dhahiri kuwa
uchambuzi wa tanzu za fasihi simulizi una
changamoto kadha.
• Ni muhimu kuzifahamu changamoto hizo.
• Ni muhimu zaidi kuwa na msimamo unaoweza
kuutetea ni kwanini unapendelea uchambuzi
mmoja wa tanzu dhidi ya mwingine.
 Moduli ya 5: Fasihi Andishi

• 5:1. Fasili mbalimbali za fasihi andishi

• 5:2. Chimbuko na maendeleo ya fasihi andishi
ya Kiswahili
• 5:3. Tanzu na kumbo za fasihi andishi ya
Kiswahili
• 5:4. Fani na maudhui katika fasihi andishi
5.1. Fasili mbalimbali za fasihi andishi

• Litteratura: Kitu kilichonukuliwa kwa

maandishi.
• Kazi za kiubunifu zinazotumia lugha ili
kuwasilisha wazo Fulani.
• Kuwakilisha desturi, mila, utamaduni wa jamii
kwa njia ya kisanaa
 5:2. Chimbuko na maendeleo ya fasihi
andishi ya Kiswahili
• Kutokea katika fasihi simulizi
• Kazi za mwanzo za ushairi katika hati za
kiarabu
• Riwaya ya Uhuru wa Watumwa
• Kazi za tafsiri
 5:3. Tanzu na kumbo za fasihi andishi ya
Kiswahili
• 5.3.1 Tamthilia
• 5.3.2 Riwaya
• 5.3.3 Ushairi
 5.3.2 Fasihi Andishi - Tamthilia
• Msingi wa sanaa yoyote ile ni uigaji.
• Msanii huangalia kitu halisi, kisha hukiiga na kukitoa
kwa njia fulani. Akifanya hivyo, usanii wake huwa ni
kiwakilishi tu.
• Maisha huwa ni mwigo: Mf. Ktk dini twaambiwa
maisha halisi yatakuwa mbinguni. Unavyoishi sasa
ndivyo utakavyokuwa huko juu (yaani hapa sisi sio
halisi). “Tunapita tu” mahali kwetu ni pengine n.k
• Matendo ya mila, utani nk, huwa ni uigazi
• Miviga na sherehe ni uigaji
 Tamthilia msingi wake ni Uigaji
• Tamth.- andiko la kiuigizaji lenye kuonesha
matendo na maneno. Ni igizo la kifasihi
lililokusudiwa kutendwa (kuigizwa) jukwaani
kwa ajili ya hadhira fulani.
• Istilahi ya tamthilia inatokana na neno
mithali, (mithili) yaani mfano, au ishara
ambalo msingi wake ni uigaji. Si kitu halisi.
• Katika tamthilia, wahusika, matendo yao na
nafasi zao humathilisha watu, matendo au
nafasi halisi katika jamii. Wamathili
 Tamthilia/Onesho/Mchezo
• Tamth.- andiko la kiuigizaji lenye
kuonesha matendo na maneno
• Mlama, 1983: Tamthilia ni sanaa ya
maonesho, ambayo huwasilisha ana
kwa ana tukio fulani kwa hadhira kwa
kutumia usanii wa utendaji (vitendo,
uchezaji, ngoma, uimbaji n.k)
• Sanaa za Maonesho ni Nini?
 Maana ya Sanaa za Maonesho
• AINA 3 za SANAA
– Za Uonesho-:- Uzuri umo katika kuona=
uchoraji, uchongaji, nk.
– Za Ghibu-: uzuri wake umo katika kusikia.
ushairi, upigaji muziki,
– Za vitendo:-Uzuri wake umo katika kuona na
kusikia vitendo.
– Aina zinajadiliwa kupitia katika UZURI. Je
kazi/dhima?
 S.M ni Sanaa za Vitendo
• Kitendo cha sifa 4
–Mchezo
–Mchezaji
–Uwanja wa kuchezea
–Watazamaji
 Udhaifu wa mtazamo huo
• Mchezo
• Sifa 4 tu
• Tamth. Ni ya Kigeni. Je S.M
za asili?
Maana kwa kuzingatia Uafrika: Ni tukio
la kijamii lenye sifa:
• Dhana Inayotendeka
• Uwanja wa Kutendea
• Watendaji
• Hadhira
• Kusudio la Kisanaa
• Muktadha wa Kisanaa
• Ubunifu (umathilishaji)
Sanaa zaMaonesho za Kiafrika
• Sherehe
– Unyago/Jando, Kutoa jina, kuota
meno (hatua kwenda nyingine)
• Ngoma:
(chombo,kitendo,sherehe)
• Kusalia mizimu
• Kupatikana mapacha n.k
 Sana za Maonesho za Magharibi
• Mahali pa kuonea. Kinachotendwa
• Drama
– Mpangilio wa maneno huambatana na
utendaji wa wahusika
– Kuna uigizaji (wa tabia/matendo)
– Huegemea katika maandishi
– Mpangilio wa jukwa, taa, rangi,sauti. n.k
Historia ya Tamth. Afrika Mashariki
• Waingereza Kenya (Iliandaliwa kuwa
mahali pa kuzamia na kukaa )
• Ujio na Makazi ya Walowezi
–Kuchukuliwa kwa mashamba na
Ardhi. (Taz. Mulokozi, 2017:22-23)
–Kuanza kurejeshwa kwa maaskari
–Mpango wa kuwapumbaza
–Ujio wa mtaalamu: Mwalimu
 Kenya: Usuli wa kazi za Hyslop
• 1944 Mfanyakazi Jeshini
– Akaanzisha kitengo cha elimu jeshini
kuwatumbuiza askari 30,000 Mash. Ya
kati (Waganda, Kenya na Wa Tz)
– Muziki na Tamthilia, na Filamu
• Mf. 1945: Filamu ya Akili Mali

1945:- Vita iliisha akarudi Uk

 Hyslop…
1953: Alirudi Kenya kama Mwl. wa
Shule akikazia Tamth.
Tamth Zake zikafanyiwa majaribio na
kisha kuchapishwa tokea 1957.
Wanafunzi wake walifanya majaribio
kama hayo na kazi zao zikachapwa
baadaye.
 Nchini Tanzania
• Hali ya Sanaa hii Tanzania
–Uigaji wa zile za Uingereza
–Vichekesho
–Udhati
–Azimio
–Baada ya Miaka ya 1970
Tanzania hadi miaka ya 1960
• Tangu 1922 zilikuwa zikiigizwa
mashuleni
• Mashindano ya Maigizo tangu 1960
• 1967: Youth Drama association
• 1968: Wakati Ukuta (E. Hussein)
• 1970: Alikiona (E. Hussein)
 Urithi wa Waingereza, Tz.
Kwa Tanzania:- Kazi za Shakepeare
Julius Ceasar, Macbeth, Merchants of
Venice
Maana yake haikueleweka kwa Wa Tz.
Walioziigiza hawakuzielewa. Walizikariri
tu. Waliona fahari kuzungumza na kuvaa
kama Wahusika wa Kiingereza.
 Kazi za Hyslop na Athari kwa Wanafunzi
Mgeni Karibu (G.Hyslop, 1957)

Afadhali Mchawi (G.Hyslop, 1957)

Baadaye waandishi wengine

wakaibuka na kuendelea kuandika:
Nakupenda, Lakini… (H. Kuria, 1961)
Nimelogwa Nisiwe na Mpenzi (G.
Ngugi, 1972)
Mtawa Mweusi (Ngugi wa Thiong’o)
 Maudhui ktk Tamthilia za Mwanzo
• Vichekesho zaidi (Taz. Fasihi III, 1983)
• Masuala ya rushwa katika jamii, urithi,
• Magendo ya dawa Vs. Uaminifu (fitina)
• Kumchagulia mtu mchumba
• Umaskini ktk ndoa Vs. Mapenzi ya kweli
– Umri ktk Ndoa. (Mzee ana pesa, Kijana ana
mapenzi)
– Mapenzi ktk Ndoa: Wanandoa hutafuta nini?
Kabla ya Azimio (Hazikuchapishwa)
• Vichekesho (Taz. Kiango ktk Kisw)
– Kuwacheka washamba
– Kuwacheka wazungu weusi
• Kufuata kampeni mbalimbali (ujinga,
maradhi, uvivu, n.k)
 Baada ya Azimio hadi miaka ya 1970
• Wakati Ukuta (E. Hussein,1968)
• Kinjektile (E. Hussein, 1969)
• Tiba (Nkwera, 1969)
• Mashetani (Hussein 1971)
• Aliyeonja Pepo (F. Topan, 1970)
• Hatia (P. Muhando, 1972)
• Tambueni Haki Zetu (P. Muhando, 1973)
• Heshima Yangu (Muhando, 1974)
 Athari za Azimio la Arusha
• Umuhimu wa Azimio
• Kulikuwa na hali gani
• Watu walilitafsirije?
• Azimio lilisema nini
• Wanafasihi walilitafsirije?
Dhamira kutokana na Azimio la Ar
Tafuta Tamthilia za wakati huo
Kuondoa unyonyaji
Kuwabeza wasaliti
Kujenga Umoja
Kuhimiza ufanyaji kazi
Kila mara kumbuka yale yaliyotokea
katika jamii. Fasihi ni zao la jamii katika
kipindi maalumu cha historia
Miaka ya Ukombozi 1970 - 1980
Ukombozi kutokana na nini
Sura mbalimbali za ukombozi
Ujinga (elimu), Usawa, Mila, Uhuru n.k
Tafuta tamthilia za kipindi hiki:-
Mashetani, Damu Imemwagika, Tone la
Mwisho, Dhamana mabatini, Mkwava wa
Uhehe n.k
Tamthilia za Ebrahim Hussein
• Alikiona (1969)
• Kinjeketile (1969)
• Wakati Ukuta (1970)
• Mashetani (1971),
• Jogoo Kijijini na Ngao ya jadi (1976)
• Arusi (1980)
• Jambo la Maana (1982)
• Kwenye Ukingo wa Thim (1988)
Baadhi ya Tamthilia za Muhando
Hatia 1972
Tambueni haki zetu, 1973
Heshima yangu, 1974
Pambo 1975
Harakati za ukombozi 1982
Nguzo mama 1982
Abjadi yetu, 1983
Lina ubani 1984
 Baada ya 1980
• Je baada ya 1980 kuna mwelekeo
maalumu unaoweza kuelezwa kuhusu
tamthilia (fasihi) ya Kiswahili kama
ilivyokuwa kwa miaka ya Uhuru, Azimio,
Ukombozi?
Ni maudhui ya aina moja? Kwanini?
• Giza Limeingia, 1980
• Ayubu, 1984
• Ngoma ya Ng’wanamalundi (1999)
 Baada ya Miaka ya 1980…
• Kaptula la Marx, 1999
• Ngome ya Mianzi, 2000
• Amezidi (1995)
• Nje Ndani (2017)
• Tafuta tamthilia nyingine na uangalie
zinaeleza nini. Je unaweza kuziweka
katika mkabala upi? Tetea uamuzi wako
kwa hoja za kitaaluma
 Tamthilia za Kiswahili Kenya
Tazama kazi za hawa wafuatao:
• Ngugi wa Thiong’o
• Jay Kitsao
• Nyaigoti Chacha
• Kithaka wa Mberia n.k
• Tafuta tamthilia nyingine na uangalie zinaeleza
nini. Je unaweza kuziweka katika mkabala upi?
Tetea uamuzi wako kwa hoja za kitaaluma
• Athari za utandawazi ktk tamthilia za Kiswahili
kwa TZ na Ky ni zipi?
 5:4. Fani na maudhui katika fasihi andishi

• MAUDHUI: Tumezungumzia
• Dhamira mbalimbali.
• Ujumbe
• Migogoro
• Msimamo (anasimamia upande upi)
• Mtazamo (zuri/baya), dhanifu/yakinifu/dini
• Falsafa (Nini, kwanini na Kwa vipi)
 Fani katika Fasihi Andishi
• Muundo (mpangilio/mfuatano)
• Mtindo (tofauti za uandishi)
• Wahusika
• Mandhari
• Lugha (Tamathali, Methali, Taswira nk)
• Jina la Kitabu (Anwani)
 Ujielezaji kwa namna mbalimbali

MAENDELEO YA KENYA 1900

MAENDELEO YA KENYA 2014