ÇOKLU ZEKA

KURAMI
H. GARDNER
H. Earl GARDNER, hâlen Harvard Üniversitesi'nde
çalışmalarına devam eden Amerikan psikologtur. Çoklu zekâ
kuramını ortaya atan bilim adamıdır.
Zeka Nedir?
Gardner zekayı:
• Bir veya birden fazla kültürde değer bulan bir ürün ortaya
koyabilme kapasitesi,
• Gerçek hayatta karşılaştığı problemlere etkili ve verimli çözümler
üretebilme becerisi,
• Çözüme kavuşturulması gereken yeni veya karmaşık yapılı
problemleri keşfetme yeteneği olarak tanımlar.
Gardner'a göre zekanın özellikleri:
• Her insan çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir.
• Her insan, zeka alanlarından her birini belli bir düzeyde
geliştirebilir.
• Çeşitli zeka alanları genellikle bir arada belli bir uyum içinde
çalışırlar.
• Bir insanın her alanda zeki olabilmesinin bir çok yolu vardır.
• Her insan kendi zekasını arttırma ve geliştirme yeteneğine
sahiptir.
Çoklu zeka kuramının özellikleri:
• Kuram; her insana kolay öğrendiği bir öğrenme yolunun
bulunduğunda öğrenmede zorlandığı pek çok şey öğretileceğini
söyler.
• Eğitimde önemli olan noktanın her çocuğun öğreneceği stilli
keşfetmek ve o sistemle öğretmektir.
• Tek bir zekâ alanı varlığı çok seyrek görülür. Çok yönlü zekâ
hakkında bilgilerimiz arttıkça tüm zekâ listeleri değişmeye
adaydır.
• Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle klasik
testlerin, çocukların değerlendirilmesinde yeterli olmadığını,
onların potansiyel yeteneklerinin de ortaya çıkarılması gerektiği
görüşü vardır.
Kuramın temel düşünceleri
• Birden fazla zeka alanı vardır.
• Zekalar çeşitli biçimlerde gösterilebilir.
• Zeka profilleri kişiye özgüdür.
• Zekalar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.
• Çoklu zeka bir öğretim modeli değildir.
• Gardner 1983'te Frames of Mind adlı eserinde bir insanın en az
yedi temel zeka alanlarından oluşan geniş bir yetenekler
yelpazesine sahip olduğunu öne sürmüştür.
• 1987'de bunlara bir yenisini eklemiştir.
Çoklu Zeka Türleri
• Mantıksal – Matematiksel zeka
• Sözel – Dilsel zeka
• Görsel – Mekansal zeka
• İçsel – Kişiye Dönük zeka
• Sosyal – Kişiler Arası zeka
• Müziksel – Ritmik zeka
• Bedensel – Kinestetik zeka
• Doğa zekası
1. Sözel – Dil Zekası
• Bu türdeki zeka, bir insanın kendi dilini, gramer yapısına, sözcük
dizimine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun
olarak büyük bir ustalık ve beceri ile kullanmayı gerektirir. Sözel-
dil zekasına sahip insanlar, kendi anadilleri yanında başka bir
dilde de kendi düşünce ve duygularını etkili bir şekilde ifade eme
kabiliyetine sahiptirler.
Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;
• Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır.
• İsimler, yerler ve tarihler ile ilgili iyi bir hafızaya sahiptir.
• Sözcükleri anlamlarına uygun bir biçimde kullanır.
• Yaşına göre iyi bir kelime haznesine sahiptir.
• Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer.
• Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve sözcük oyunlarını sever.
• Okumayı sever.
• Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir.
• İyi bir hafızası vardır.
2. Mantıksal – Matematiksel Zeka
• Bu tür zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve
benzerliklerine, neden-sonuç ilişkilerine ve bunlara benzer soyut
işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Bu kişiler kategorilere
veya sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık
yürüterek ve soyut ilişkiler üzerinde çalışarak iyi şekilde
öğrenirler.
Mantıksal –matematiksel zekası kuvvetli bir öğrenci ;
• Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar.
• Soyut ve kavramsal düşünebilir.
• Güçlü bir muhakemesi vardır.
• Satranç ve briç gibi oyunları oynamaktan zevk alır.
• Matematik dersini sever.
• Matematiksel hesaplama oyunlarını ilginç bulur.
• Mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya dama gibi stratejikoyunları oynamayı
sever.
• Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı veya onları hiyerarşik olarak düzenlemeyi
sever.
• Yüksek düzeyde bilişsel düşünme becerisi içeren deneylere katılmayı sever.
• Yaşıtlarına kıyasla soyut düşünebilme ve sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri
çok iyi gelişmiştir.
 3. Görsel – Uzaysal Zeka
• Bu tür zeka alanı, bir bireyin objektif olarak gözlemleme veya
görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme
kabiliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar, renge,
çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere
karşı aşırı duyarlıdırlar. Bu kişiler varlıkları veya olguları
görselleştirerek veya renklerle ve resimlerle çalışarak en iyi
şekilde öğrenirler.
Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;
• Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları yazılı materyallerden daha kolay okur.
• Sanat içerikli etkinlikleri sever.
• Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimler çizer.
• Filmleri, slaytları ve diğer görsel sunuları izlemeyi tercih eder.
• Bulmaca çözmekten hoşlanır.
• Renklere karşı çok duyarlıdır.
• Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır.
• Elinde bulunan materyallere bir şeyler çizer.
• Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur.
• Okurken kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir.
• Varlıkların görsel imgelerini çok iyi çizer.
4- Müziksel – Ritmik Zeka
Bu zeka türü ile bir kişinin bir müzik parçasındaki ritme,
akustik düzene, melodiye, müzikteki iniş ve çıkışlara,
müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı
kastedilir. Bu zeka türündeki bireyler en iyi ritim, melodi
ve müzikle öğrenirler.
•Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;
• Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar.
• Güzel şarkı söyleyebilme sesine ve yeteneğine sahiptir.
• Bir şarkının makamını, notalarını, eslerini ayırtedebilir.
• Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister.
• Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar ya da bunun eğitimini almak ister.
• Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar.
• Farkına varmadan kendi kendine mırıldanır.
• Ders çalışırken farkında olmadan masaya vurarak ritim tutar.
• Çevresindeki seslere duyarlıdır.
• Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder.
• Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışır.
5. Bedensel – Kinestetik Zeka
• Bu tür zeka alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi
bazı fiziksel özelliklerin yanı sıra, dokunsak nitelikteki bazı
becerileri de içermektedir. Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparak
– yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde
öğrenirler.
Bedensel – kinestetik zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;
• Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder.
• El becerileri iyidir.
• İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır.
• Bir veya birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdır.
• Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye, kımıldamaya
ihtiyaç duyar.
6- Sosyal Zeka
• Bu zeka türü ile bir insanın diğer insanlardaki yüz
ifadelerine , seslere ve mimiklere olan duyarlılığı ve
diğer insanlardaki farklı özelliklerin farkına vararak
onları en iyi şekilde analiz etme , yorumlama ve
değerlendirme kabiliyeti kastedilir.
Sosyal zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır.
• Arkadaşlarıyla ya da akranlarıyla sosyalleşmeyi çok sever.
• Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir.
• Problemi olan arkadaşlarına her zaman yardım eder.
• Dışarıda iken kendi başının çaresine bakabilir.
• Başkaları ile birlikte ders çalışmayı veya oyun oynamayı çok sever.
• En az iki veya üç yakın arkadaşı vardır ve onları sık sık arar.
• Başkaları daima onunla birlikte olmak ister.
• Başkalarına selam verir, onların hatırlarını sorar ve onları önemser.
• Empati yeteneği çok iyi gelişmiştir.
• Bir şeyi başkalarıyla işbirliği yaparak, onlarla paylaşarak ve öğreterek öğrenmeyi
sever.
7- İçsel Zeka
• Bu zeka alanı kişinin kendini tanıması, kendisi
hakkındaki düşünce, bilgi ve becerileri ile çevresine
uyum gösterme yeteneğidir. Bu zeka türü gelişmiş olan
kişilerden; kendini objektif olarak değerlendirmesi,
güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olması, olaylara
mantıklı yaklaşması, amaçlarıyla düşüncelerinin tutarlı
olması beklenir.
İçsel zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;
• Bağımsızlık duygusu gelişmiştir.
• Güçlü ve zayıf yönlerinin farkındadır.
• Bireysel çalışırken daha başarılıdır.
• Amaç ve hedeflerine ilişkin iyi bir anlayışa sahiptir.
• Düşünce ve davranışları arasında tutarlılık vardır.
• Kendisine her zaman güvenir.
• Yaşadıklarında her zaman ders alır.
 8- Doğa Zekası
• Bu zeka alanı, doğayı ve doğada bulunan bitki, hayvan
ve diğer varlıkları inceleme, gözlemleme ve bunlara ilgi
duyma becerisidir. Bu zeka alanına sahip olan kişiler;
çevreye karşı çok duyarlı, çevresindeki hayvan ve
bitkilere çok meraklıdır.
Doğacı zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri
şunlardır;
• Doğa olaylarına çok meraklıdır.
• Bitki
yetiştirmeyi çok sever. Sınıftaki çiçeklerin
bakımını üstlenir.
• Doğa ve hayvanlarla ilgili konuları iliyle takip eder.
• Mevsimleri ve iklim olaylarını yakından takip eder.
• Doğa ve hayvanlar ilgili belgeselleri izler.
• Çevreye karşı duyarlıdır.
• Toprakla oynamayı sever.
Eğitimde Çoklu Zeka Kullanımı
• “Heröğrenci zeka yapısı ve öğrenme yöntemi açısından
diğerinden farklıdır. Kimi sadece dinlemekle; kimi
öğrenme sürecinin içinde yer almakla; kimi de araştırıp,
düşünüp çözümlemek gibi farklı yöntemlerle anlar.”
• Öğretmen öğrenci iletişiminin sağlıklı olabilmesi için
öğrencilerin zeka türlerinin belirlenmesidir. Bu
belirlemenin amacı öğretmenin öğrenciye yaklaşımını,
ders araç ve gereçlerinin seçimini ve derslerde kullanılan
yöntemlerin saptanmasını sağlamaktır. İlgili dersin
anlaşılmasını kolaylaştırıcı etkinlikler geliştirmek için
ders öğretmeninin öğrencilerinin genel zeka türleri
konusunda ön bilgiye sahip olması hem öğrenciler hem
de öğretmen açısından önemlidir.
• Yıllardır
süregelen tekdüze eğitimden kurtulup öğrenciyi
araştırmaya, düşünmeye ve sorunları çözebilmeye sevk
eden neden-sonuç ilişkisini kurabilen bir eğitimin daha
verimli olacağı da unutulmamalıdır. Zaten tek tip bir
yöntemle yapılan bir eğitimin uzun dönemli hafızada yer
alamadığı bilinen bir gerçektir. Öğrencilerin neyi ne
kadar akılda tutabildiklerini şöyle açıklamaktadır.
•“Öğrenciler okuduklarının % 10’unu, işittiklerinin %
20’sini, gördüklerinin %30’unu, görüp işittiklerinin %
50’sini, söylediklerinin % 70’ini, söyleyip yaptıklarının %
90’ını akıllarında tutabilmektedirler.”
• Görüldüğü gibi Dilsel Zeka veya Görsel Zeka tek başına
öğrenmeyi kolaylaştırıcı bir özelliğe sahip değildir. İki
ve üzeri zeka türlerinin birleşimiyle meydana gelecek bir
öğrenme ortamı öğrenci için daha kalıcı olacaktır
KAYNAKÇA
• Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü ders
notlarından derlenmiştir.
• Ahmet Saban, Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitimi Nobel Yay. Dağıtım, 3. baskı, Ankara
2003.
• Ziya Selçuk vd., Çoklu Zeka Uygulamaları, Nobel Yay. Dağıtım, Ankara 2003.