Biyoistatistik

Giriş
İstatistik, verilerin toplanması, analiz edilmesi, yorumlanması ve
sunulmasıyla ilgilenen bir disiplindir. Genellikle sayılarla ifade edilen verilerin
incelenmesi ve anlamlı bilgiler çıkarılmasıyla ilgilenir. İstatistik, birçok farklı
alanda kullanılır, örneğin ekonomi, işletme, sağlık, sosyal bilimler, doğa
bilimleri ve mühendislik gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır. İstatistik, veri
analizi, olasılık teorisi, regresyon analizi, hipotez testi gibi birçok farklı teknik
ve yöntemi içerir. Bu teknikler, verilerin incelenmesi ve anlamlandırılması için
kullanılır.
Biyoistatistik, biyolojik verilerin toplanması, analiz edilmesi, yorumlanması
ve sunulmasıyla ilgilenen istatistiksel bir disiplindir. Biyolojik araştırmalar ve
tıp alanında kullanılan istatistiksel yöntemlerin bir alt dalı olarak kabul edilir.
Biyoistatistik, epidemiyoloji, klinik araştırmalar, genetik, çevre sağlığı ve
diğer biyomedikal alanlarda kullanılır.
Biyoistatistik, istatistiksel yöntemlerin biyolojik ve tıbbi verilerle
ilişkilendirilmesiyle öne çıkar ve bu alanda çalışan araştırmacılar, sağlık
sorunlarını anlamak ve çözmek için istatistiksel analizleri kullanarak bilimsel
bilgi üretirler.
Populasyon (anakütle), incelenen konuyla ilgili olarak tüm bireyleri veya öğeleri
içeren bir grup veya topluluktur. Örneğin, bir araştırmada belirli bir ülkenin tüm
vatandaşları, bir şirketin tüm çalışanları veya bir okulun tüm öğrencileri bir
populasyon oluşturabilir. Bu terim, istatistiksel analizlerde genellikle örneklemin
seçilmesi ve sonuçların genelleştirilmesi için kullanılır. Ayrıca, "anakütle",
"anakitle", "evren", "nüfus" ve "toplum" gibi terimler de bu kavramı ifade etmek için
kullanılır.
Parametre, bir populasyonun karakteristik özelliklerini veya dağılımını tanımlayan
ölçüleri ifade eder. Populasyon parametreleri, populasyonun tüm elemanlarına
ilişkin bilgileri temsil eder. Örneğin, bir populasyonun ortalaması (μ), varyansı
(σ^2), standart sapması (σ), regresyon katsayısı (β) gibi ölçüler parametrelerdir.
Bu parametreler, populasyonun merkezi eğilimini, yayılımını veya ilişkilerini
tanımlar. Ancak, çoğu zaman, bir populasyonun tamamını incelemek mümkün
olmadığından, örneklemler kullanılır ve örneklem istatistikleri bu parametrelerin
tahmin edilmesi için kullanılır.
Örneklem, bir populasyonun tamamını incelemek yerine, populasyonun bir
alt kümesini seçerek analiz etme işlemidir. Örnekleme, genellikle büyük ve
farklı özelliklere sahip polülasyonlarda kullanılır ve pratik veya maliyet
açısından tam populasyonun incelenmesi mümkün olmadığında özellikle
önemlidir.
Doğru bir örnekleme yöntemi seçilerek, örneklem populasyonu temsil
edebilir ve istatistiksel sonuçların genelleştirilmesine olanak tanır. Bu
nedenle, örnekleme, araştırmacıların genellikle büyük veri setlerinden bilgi
edinmek ve sonuçlarını yorumlamak için kullandığı önemli bir istatistiksel
araçtır.
İstatistik ve parametreler genellikle farklı sembollerle temsil edilirler. Parametreler
genellikle Yunan alfabesi harfleriyle (α, β, γ, μ, σ, vb.) ifade edilirken, istatistikler
genellikle Latin alfabesi harfleriyle (a, b, c, x, y, z, vb.) sembolize edilirler. Bu,
istatistik ve parametre arasındaki ayrımı belirtmek için kullanılan genel bir
uygulamadır.
İstatistik, örneklemlerden elde edilen bilgileri temsil eder ve genellikle örneklem
istatistiklerini ifade eden Latin alfabesi harfleriyle sembolize edilir. Örneğin, örnek
verilerden elde edilen ortalama (x̄ ), varyans (S^2), regresyon katsayısı (b) gibi
tahminleyiciler istatistiklerdir.
Parametreler ise populasyonun karakteristik özelliklerini veya dağılımlarını temsil
eder ve Yunan alfabesi harfleriyle sembolize edilir. Örneğin, populasyonun
ortalaması (μ), standart sapması (σ), regresyon katsayısı (β) gibi ölçüler
parametrelerdir. Bu sembolizasyon, istatistik ve parametre arasındaki ayrımı
netleştirir ve istatistiksel analizlerde kullanılan terimleri belirtir.
Veri, gözlemlerden elde edilen sayısal veya sayısal olmayan bilgileri ifade eder.
Değişken, birimlerin farklı değerler alabileceği nitelik veya niceliklerdir.
Veri toplama yöntemleri, bir araştırma veya analiz için gerekli verileri elde etmek için
kullanılan çeşitli tekniklerdir. Veri toplama yöntemleri genellikle araştırmanın amacına,
verilerin niteliğine ve araştırma koşullarına bağlı olarak belirlenir. İşte yaygın olarak
kullanılan bazı veri toplama yöntemleri:

Anketler,
Gözlem,
Mülakatlar,
Deneysel Yöntemler,
Belge İnceleme,
Görüşmeler ve Odak Grupları,
İnternet ve Sosyal Medya,
Değişkenler genellikle kesikli ve sürekli olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar:
Kesikli Değişkenler: Kesikli değişkenler, belirli bir aralıktaki ayrık değerleri
alabilen değişkenlerdir. Yani, sayılabilir ve genellikle tam sayı değerleri alır.
Örneğin, bir sınıftaki öğrenci sayısı, bir ailedeki çocuk sayısı gibi.
Sürekli Değişkenler: Sürekli değişkenler, belirli bir aralıktaki herhangi bir
değeri alabilen değişkenlerdir. Yani, kesikli değerlerin aksine, sürekli bir
aralıkta sonsuz sayıda değer alabilirler. Örneğin, bir kişinin boyu, kütlesi gibi.
Bu sınıflandırma, veri analizi süreçlerinde değişkenlerin doğasını anlamak
ve uygun analiz yöntemlerini seçmek için önemlidir.
Değişkenlerin bağımlı, bağımsız, kontrol ve ara değişkenler olarak sınıflandırılması,
istatistiksel analizlerdeki ilişkileri ve etkileri daha iyi anlamamıza yardımcı olur.
Bağımlı değişken (sonuç değişkeni), bir araştırmanın veya deneyin sonucunu
etkileyen değişkendir. Bağımsız değişken (sebep değişkeni), bağımlı değişkenin
değişimini etkileyen veya açıklayan değişkendir. Kontrol değişkeni ise araştırmanın
sonucunu etkileyebilecek diğer değişkenlerin kontrol edilmesini sağlayan ve
bağımsız değişkenle bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi daha doğru bir şekilde
anlamamıza yardımcı olan değişkendir.
Örnek:
Bağımsız değişken: Çalışma süresi
Bağımlı değişken: Üretilen ürün miktarı
Burada, çalışma süresi bağımsız değişkendir çünkü çalışma süresini değiştirebilir ve ürün
miktarını etkileyebilirsiniz.
Ölçme, belirli bir değişkenin niteliklerini veya özelliklerini belirlemek için
yapılan bir süreçtir. Bu süreçte, değişkenin gözlemleri, sayılar, harfler,
kelimeler veya kavramlar gibi sembollerle ifade edilir.
Ölçek tipleri:
• Adlandırma Ölçeği
• Dereceleme Ölçeği
• Aralık Ölçeği
• Oran Ölçeği
• Özel Ölçekler
Verilerin analizi, ise toplanan verilerin incelenmesi, organize edilmesi,
yorumlanması ve sonuçların çıkarılması sürecidir.
Veri analizi, istatistiksel yöntemlerin kullanılmasıyla yapılabilir. Bu yöntemler
arasında betimleyici istatistikler (ortalama, standart sapma, frekans dağılımı
vb.), çapraz tablolar, regresyon analizi, faktör analizi, ve hipotez testleri gibi
teknikler bulunabilir.
Hem veri toplama yöntemleri hem de veri analizi, araştırma sürecinin önemli
adımlarını oluşturur. Doğru ve etkili veri toplama yöntemleri seçilmesi,
ardından bu verilerin doğru bir şekilde analiz edilmesi, sonuçların güvenilir
ve anlamlı olmasını sağlar.
Araştırma, yeni bilgilerin üretilmesi için yapılan planlı ve sistemli bir süreçtir.
İstatistik, araştırmanın her aşamasında kullanılarak verilerin toplanması,
analizi ve yorumlanması gibi önemli görevleri üstlenir. İstatistik, araştırmanın
bilimsel bir temeli olmasını sağlar ve elde edilen sonuçların güvenilirliğini
artırır. Bu nedenle, araştırma yaparken istatistiksel metotların doğru ve etkili
bir şekilde uygulanması önemlidir.
İstatistiğin tarihçesi oldukça eski bir geçmişe sahiptir. İnsanlar, verileri toplama, düzenleme ve yorumlama
ihtiyacıyla binlerce yıldır karşılaşmışlardır. İstatistiğin tarihçesi genellikle şu aşamalarda incelenir:
• Antik Dönem: İstatistiğin kökenleri, antik döneme kadar uzanır. Antik Mısır, Çin, Yunan ve Roma gibi
medeniyetler, nüfus sayımları, tarım üretimi, ticaret verileri ve diğer bilgilerin toplanmasıyla ilgili ilk örnekleri
sunarlar.
• Orta Çağ: Orta Çağ boyunca, Avrupa'da devletlerin vergilendirme ve nüfus sayımları gibi amaçlarla veri toplama
faaliyetleri arttı. Ancak, istatistik bilimi olarak yapılandırılmış bir disiplin henüz oluşmamıştı.
• Yeniden Doğuş Dönemi: İstatistik biliminin modern formu, 17. ve 18. yüzyıllarda gelişmeye başladı. Bu dönemde,
bilim adamları verileri sistemli bir şekilde toplamaya ve analiz etmeye başladılar. Özellikle, Belçikalı istatistikçi
Lambert Adolphe Jacques Quetelet, sosyal fenomenleri istatistiksel olarak inceleyen ilk kişilerden biri olarak kabul
edilir.
• 19. Yüzyıl: 19. yüzyılda, istatistik bilimi hızla gelişti. Bu dönemde, olasılık teorisi ve regresyon analizi gibi temel
istatistiksel konseptler geliştirildi. Ayrıca, istatistiksel yöntemlerin bilimsel araştırmalarda ve endüstriyel
uygulamalarda yaygın olarak kullanılmaya başlandığı bir dönemdir.
• 20. ve 21. Yüzyıl: 20. yüzyılda, istatistik bilimi, bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte daha da ilerledi.
Bilgisayarlar, büyük veri setlerini hızlı bir şekilde analiz etme ve karmaşık istatistiksel modelleri uygulama imkanı
sağladı. Bu dönemde, istatistik bilimi pek çok alanda, özellikle de veri bilimi, yapay zeka ve karar destek
sistemleri gibi alanlarda büyük bir önem kazandı.
• Bugün, istatistik bilimi, pek çok farklı disiplinde kullanılan temel bir araç haline gelmiştir. Ekonomiden sağlığa,
sosyal bilimlerden mühendisliğe kadar pek çok alanda istatistiksel yöntemler, karar verme süreçlerinin temelini
oluşturur.
Biyoistatistiğin eğitimi, biyolojiye dayalı bilimlerin önemli bir parçası olarak hem lisans hem de ön
lisans düzeyinde temel bir ders olarak sunulmaktadır. Bu ders, öğrencilere bir dizi önemli beceri ve
kavramı kazandırmayı amaçlamaktadır. İşte bu eğitimin amaçları:
 Sentezleme Becerisi: Biyoistatistik dersi, öğrencilere farklı bilgi ve kavramları sentezleme becerisi kazandırmayı
hedefler. Bu, öğrencilerin toplum sağlığı, epidemiyoloji, genetik ve araştırma yöntemleri gibi farklı alanlardaki
bilgileri bir araya getirerek bütüncül bir bakış açısı geliştirmelerini sağlar.
 Alternatif Düşünme Yeteneği: Öğrencilere alternatif düşünme, tahmin yapabilme ve kestirimde bulunma
yeteneği kazandırmak önemli bir hedeftir. Bu, öğrencilerin veri analizi ve sonuçları yorumlama konusundaki
becerilerini geliştirir.
 Temel İstatistik Kavramları: Biyoistatistik dersi, öğrencilere değişken, dağılım, populasyon, örnek, hipotez testi,
tahmin gibi temel istatistik kavramlarını ve terminolojisini öğretir. Bu, öğrencilerin istatistiksel analizleri doğru bir
şekilde uygulamalarına ve sonuçları anlamalarına yardımcı olur.
 Araştırma Yöntemlerinin Önemi: Öğrencilere, günümüzde en etkili bilgi üretim kaynağının araştırma olduğu
gerçeğinden yola çıkarak, araştırma tekniklerinde istatistik ve biyoistatistiğin önemini kavratmak önemlidir.
 Hata ve Belirsizlik Kavramları: Biyoistatistik eğitimi, her ölçümün bir hata içerebileceği gerçeğini vurgular.
Öğrencilere, her sonucun belirli bir hata payına sahip olduğunu ve bu hataların karar verme süreçlerinde göz
ardı edilemeyeceğini anlatır. Bu, öğrencilerin sonuçları değerlendirirken dikkatli ve bilinçli olmalarını sağlar.
Bu amaçlar doğrultusunda, biyoistatistik derslerinin içeriği öğrencilere gerekli becerileri ve anlayışı kazandıracak
şekilde düzenlenmelidir. Bu sayede, öğrencilerin sağlık bilimlerindeki araştırma ve uygulamalarda etkili bir şekilde
yer alması sağlanır.
ORAN VE HIZ KAVRAMLARI
Bazı durumlarda, asıl veriler doğrudan yorumlanamaz. Bu durumda, asıl
veriler özel formüller kullanılarak yeni değerlere dönüştürülür ve sonrasında
bu değiştirilmiş veriler incelenir veya değerlendirilir. En yaygın
dönüştürülmüş veri türleri arasında oranlar, hızlar ve endeksler
bulunmaktadır.
Oran, aynı birimlere sahip iki değer arasındaki ilişkiyi ifade eden bir ölçüdür.
Oran değerini hesaplamada mukayese edilen değer pay (bölünen), baz
olarak düşünülen değer payda (bölen), olarak alınır ve bölme işlemi yapılır.
Yüzde ve binde, gibi oranlar, oran değerlerinin belirli bir skalaya göre (100
ve 1000 gibi sayılarla çarpılarak) yeniden ölçeklendirilmiş versiyonlarıdır.
Oran örnekleri: Doğum – Ölüm oranı, Gelir - Gider oranı, Üretim - Tüketim
oranı, İhracat - İthalat oranı ,Kadın - Erkek oranı, Şehirleşme oranı
Hız, iki değişkenin birbirine bölünmesiyle elde edilen ölçüdür. Pay ve payda
birimleri farklı olduğunda, bu ölçü hız olarak adlandırılır. Hız ölçüleri
genellikle zamanla ilgilidir ve oran kelimesiyle eş anlamlı olarak kullanılabilir.
Fiyat = Para / Mal, Cismin Hızı = Yol / Zaman
Artış Oranı, belirli bir zaman aralığında bir değişkenin değişim oranını ifade
eder. Genellikle yüzde (%) olarak ifade edilir ve aşağıdaki formülle
hesaplanır:

Azalış Oranı, artış oranı gibi hesaplanır. Değer eğer negatif çıkıyorsa
“Azalış oranı” olarak ifade edilir.
Örnek: Bir ilde bir yıl içinde 1200 çocuk doğarken 1000 kişi ölmektedir. Bu
ilde doğum-ölüm oranı nedir?
Doğum Ölüm Oranı = 1200: 1000 = 1.2
Doğum-ölüm oranı değerinin 1'den büyük olması, nüfusun arttığını gösterir
ve doğumların ölüm olaylarından %20 daha fazla olduğunu gösterir. Yani,
’dir.
Yuvarlama, işlemi istatistikte sıkça kullanılan bir yöntemdir. Verilerin
ölçülmesi veya hesaplanması sırasında gereğinden fazla ondalık sayıya
sahip olabilirler. Elektronik ölçümlerde bu durum oldukça sık karşılaşılır. Bu
fazla ondalıkların kısıtlanması veya belirli bir seviyeye yuvarlanması gerekir.
Yuvarlamanın üç temel türü vardır:
Yuvarlaklaştırma: Rakamları en yakın tam sayıya yuvarlar.
Aşağı yuvarlaklaştırma: Rakamları ondalık kısmından sonra istenilen
basamak sayısına kadar keser veya sıfıra yuvarlar.
Yukarı yuvarlaklaştırma: Rakamları ondalık kısmından sonra istenilen
basamak sayısına kadar keser veya bir üst tam sayıya yuvarlar.
Yuvarlamanın temel amacı, verilerin daha okunaklı ve anlaşılabilir hale
getirilmesidir.
Yuvarlama işlemi iki adımda düşünülebilir.
Hangi Ondalıkla Yuvarlanacak?: Öncelikle, verinin hangi ondalık basamağa
kadar yuvarlanacağına karar verilir. Bu, tam sayı olarak mı yoksa virgülden
sonra tek veya çift haneli olarak mı ifade edileceğini belirlemek anlamına
gelir.
Yuvarlama İşlemi: Belirlenen ondalık basamağın bir üstündeki rakam 5'ten
büyükse, belirlenen basamaktaki rakama 1 eklenir ve bu sayı yuvarlanır.
Eğer 5'ten küçükse, belirlenen basamak olduğu gibi bırakılır.
Bu adımların amacı, yuvarlamanın verinin hassasiyetini koruyarak daha
okunaklı ve anlaşılabilir hale getirmesini sağlamaktır. Bu şekilde, verideki
bilgi kaybı minimum düzeyde tutulur.
 Orijinal Değer Yuvarlaklaştırma basamağı
Tam Sayı. Virgülden sonra tek Virgülden sonra çift
basamak basamak
1,1234
7,0458
0,8247
3,0777
3,14159
9,5555
71,8392