Chương 4.

Phương trình vi phân cấp 1

4.1. Phương trình vi phân với biến phân ly

4.2. Phương trình vi phân đẳng cấp cấp 1
4.3. Phương trình vi phân toàn phần
4.4. Phương trình vi phân tuyến tính cấp 1
4.5. Phương trình vi phân Bernoulli
 Phương trình vi phân cấp 1

4.1. Phương trình vi phân với biến phân ly

Phương trình vi phân với biến phân ly có dạng

f (y )dy = g(x )dx (1)

 Phương pháp giải

Lấy tích phân hai vế của (1) ta được:

ò f (y )dy = ò g(x )dx + C .

 Phương trình vi phân cấp 1
¢ 2
VD1. Giải phương trình vi phân y y - x = 0
2

với điều kiện đầu y (0) = 2 .

 Phương trình vi phân cấp 1
¢ 2
VD2. Giải phương trình vi phân y = 3x y .
 Phương trình vi phân cấp 1

VD3. Giải phương trình (x + 1)y ¢+ 3x (y - 1) = 0 .

2
 Phương trình vi phân cấp 1
¢ 2
VD4. Giải pt x (2y + cos y )y - 2x + 1 = 0 .
 Phương trình vi phân cấp 1
4.2. Phương trình vi phân đẳng cấp cấp 1
4.2.1. Dạng đẳng cấp cơ bản
Phương trình vi phân đẳng cấp cấp 1 dạng cơ bản là
æy ö
y ¢= f çç ÷ ÷ (2)
çèx ÷
÷
ø
 Phương pháp giải
y
● Bước 1. Đặt u = Þ y ¢= u + xu ¢.
x du dx
● Bước 2. (2) Þ u + xu ¢= f (u ) Þ = .
f (u ) - u x
 Phương trình vi phân cấp 1
y 2x
VD5. Giải phương trình vi phân y ¢= + .
x y
 Phương trình vi phân cấp 1
y
VD6. Giải phương trình vi phân xy ¢- y = x t an
x
p
với điều kiện đầu y (1) = .
2
 Phương trình vi phân cấp 1
4.2.2. Dạng đưa về đẳng cấp cơ bản
Phương trình đưa về đẳng cấp cơ bản có dạng

y ¢= f (x , y ) (2¢)
với f (x , y ) có tử và mẫu là đẳng cấp cùng bậc.

 Phương pháp giải

n
● Bước 1. Chia tử và mẫu của f (x , y ) cho x (n là
bậc cao nhất của tử và mẫu).
● Bước 2. Biến đổi (2¢) Þ (2) , rồi giải tiếp như 4.2.1.
 Phương trình vi phân cấp 1

x 2 + xy + y 2
VD7. Giải phtrình y ¢= 2
, với y (1) = 1.
x
 Phương trình vi phân cấp 1
2
VD8. Giải phương trình (x + 2xy )dx + xydy = 0 .
 Phương trình vi phân cấp 1
4.3. Phương trình vi phân toàn phần (tham khảo)

P (x , y )dx + Q (x , y )dy = 0 ( 3)

với điều kiện Q x¢(x , y ) = Py¢(x , y )

Nghiệm tổng quát của (3) là

u (x , y ) = C
 Phương trình vi phân cấp 1
 Phương pháp giải
Nếu P (x , y ) và Q (x , y ) liên tục tại M 0 (x 0 , y 0 ) thì
x y

U (x , y ) = ò P (x , y )dx + ò Q (x , y )dy
0
x0 y0
x y

= ò P ( x , y )dx + ò 0
Q ( x , y )d y
x0 y0
 Phương trình vi phân cấp 1
VD9. Cho phương trình vi phân
2 2
(3y + 2xy + 2x )dx + (x + 6xy + 3)dy = 0 (*).
1) Chứng tỏ (*) là phương trình vi phân toàn phần.
2) Giải phương trình (*).
 Phương trình vi phân cấp 1
VD10. Giải phương trình vi phân
æ x2 x ö
(2xye + ln y )dx + ççe + ÷
x2
÷dy = 0 , với y (0) = 1.
çè y ø÷
÷
 Phương trình vi phân cấp 1
4.4. Phương trình vi phân tuyến tính cấp 1
Phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 có dạng

y ¢+ p(x )y = q(x ) ( 4)
trong đó p(x ) , q(x ) là các hàm liên tục.
Khi q(x ) = 0 , (4) được gọi là phương trình vi phân
tuyến tính cấp 1 thuần nhất.
 Phương trình vi phân cấp 1
 Phương pháp giải

● Bước 1. Tìm biểu thức A (x ) = e

ò -
p ( x )dx
.

q(x )
● Bước 2. Tìm biểu thức B (x ) =
ò A (x ) dx .
● Bước 3. Nghiệm tổng quát là y = A (x ) éB (x ) + C ù.
êë ú
û
 Phương trình vi phân cấp 1
¢ 2 2
VD11. Giải phương trình vi phân y + 3x y = 6x .
 Phương trình vi phân cấp 1

VD12. Giải phương trình vi phân x y ¢+ xy = 1

2

thỏa điều kiện đầu y (1) = 2 .

 Phương trình vi phân cấp 1
VD13. Giải phương trình vi phân
¢ x 2
xy ln x = y + e (x ln x ) , với y (2) = ln 2 .
 Phương trình vi phân cấp 1
4.5. Phương trình vi phân Bernoulli
Phương trình vi phân Bernoulli có dạng

¢ a
y + p(x )y = q(x )y (5)
( 0 ¹ a ¹ 1, p(x ) º/ 0 , q(x ) º/ 0 )
 Phương pháp giải
- a
● Bước 1. Nhân hai vế của (5) cho y ta được
¢ - a
y y + p(x )y 1- a
= q(x ) .
● Bước 2. Đặt z = y
1- a
¢ ¢ - a
Þ z = (1 - a )y y .
Ta đưa (5) về dạng tuyến tính với hàm z (x ) .
 Phương trình vi phân cấp 1
2 y3
VD14. Giải phương trình vi phân y ¢+ y = 2 .
x x
 Phương trình vi phân cấp 1

3y ¢ x x+1
VD15. Giải phương trình - + y = 0.
2 y x
 Chương 4. Phương trình vi phân

Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2

2.1. Các dạng phương trình khuyết

2.2. Phương trình tuyến tính hệ số hằng
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
Phương
2.1. Các pháp
dạnggiải
phương trình khuyết
Bước
2.1.1. 1. Tích phân
Phương trìnhhaivivế ta được y và y ¢
(a), khuyết
phân
Phương ytrình
¢= òvi fphân
(x )dxkhuyết vàCy ¢. có dạng
= j (xy) + 1
Bước 2. Tích phânyhai¢¢=vếf (ởxbước
) (a )1, ta được
y = ò [j (x ) + C 1 ]dx = y (x ) + C 1x + C 2 .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2x
VD1. Giải phương trình vi phân y = e ¢¢
7 3
thỏa điều kiện y (0) = - , y ¢(0) = .
4 2
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2.1.2. Phương trình vi phân khuyết y
y ¢¢= f (x , y ¢) (b)
Phương pháp giải
Đặt z = y ¢Þ y ¢¢= z ¢, ta có (b) Þ z ¢= f (x , z ) .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
y¢
VD 2. Giải pt vi phân y ¢¢- - x (x - 1) = 0
x- 1
thỏa điều kiện y (2) = 1, y ¢(2) = - 1.
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2.1.3. Phương trình vi phân khuyết x
y ¢¢= f (y , y ¢) (c )
Phương pháp giải
Bước 1. ¢ dz
2. Đặt = y(c )taÞcó:
Biếnz đổi z = f (y , z ) .
dz dz dy dy dz dz
y ¢¢= z ¢= = . = y¢ = z .
dx dy dx dy dy
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
¢¢ ¢2
VD 3. Giải pt vi phân (1 - y )y + 2(y ) = 0 .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2
VD 4. Giải pt vi phân 2yy ¢¢ = (y ¢) + 1.
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2.2. Phương trình vi phân tuyến tính hệ số hằng
2.2.1. Phương trình vi phân thuần nhất
PhươngPhương
trình vi phân
phápthuần
giải nhất hệ số hằng có dạng
Gọi phương trình
y ¢¢+ đặc
a1y ¢trưng
+ a 2ycủa
= 0(1)(1)là
2
k đó
trong + acác
1
k +
hệasố
2
=a 0
, a(1¢
Î) ¡ .
1 2
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
 Trường hợp 2 1
Phươngtrình
Phương ¢) ¢có
trình(1(1 ) có2 nghiệm thựckphân
nghiệm kép . biệt k1, k2 .
Khiđó,đó,
Khi (1)(1)
cócóhaihainghiệm
nghiệm riêng
riêng
kx kxx
yy11 =
= e , yy2 == e
e k1x, xe 2
k
2
và nghiệm tổng quát
và nghiệm tổng quát là là
y = (C 1k1+x C 2x )ekkx2x
y = C 1e + C 2e
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
 Trường hợp 3
(1¢) có hai nghiệm phức liên hợp k1,2 = a ± i b .
Khi đó, (1) có hai nghiệm riêng
ax ax
y1 = e cos bx , y 2 = e sin bx
và nghiệm tổng quát là
ax
y = e (C 1 cos bx + C 2 sin bx )
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
VD 5. Giải phương trình vi phân y ¢¢+ 3y ¢= 0 .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
VD 7. Giải phương trình vi phân y ¢¢+ 16y = 0 .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2.2.2. Phương trình vi phân không thuần nhất
Xét hai phương
Phương trình vi trình
phân vi phânthuần
không liên kết:nhất có dạng
yy¢¢¢++ aa1yy¢¢++ aa2yy == f0(x ) (2)
(1)
1 2
y ¢¢+đóa1các
trong y ¢+hệa 2số ¡ .
y =a1,fa(2x )Î (2)
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
• Phương pháp cộng nghiệm
Nghiệm tổng quát của phương trình không thuần
nhất (2) bằng tổng nghiệm tổng quát của phương
trình thuần nhất (1) với 1 nghiệm riêng của (2)
y tq (x ) = y 0 (x ) + y r (x )
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
2
¢¢
VD 9. Giải phương trình y - 4y = 2 - 4x
2
biết một nghiệm riêng là y r = x .
 Bài 2. Phương trình vi phân cấp 2
VD 10. Giải pt y ¢¢+ 4y ¢+ 5y = 4(cos x + sin x )
biết một nghiệm riêng là y r = sin x .

………………….…..THE END…………………………