KOLEGJI FAMA MITROVICE VITI I PARE

Te menduarit dhe Inteligjenca

T menduarit ======================= N grupin e proceseve njohse, t menduarit z nj vend t rndsishm, dhe ka funksione t shumfishta. Derisa me ndijime dhe perceptim, t msuar dhe kujtes, njeriu pasqyron n mnyr direkte realitetin objektiv , t menduarit bn t mundshm njohjen e trsishme t ktij realiteti. Pra t menduarit mund ta prkufizojm si proces t njohjes s trthort dhe t prgjithsuar t gjrave dhe dukurive t realitetit objektiv. Por gjithashtu mund ta prkufizojm si nj proces t rndsishm njohs me ndihmn e t cilit ne zgjidhim probleme t ndryshme, duke i zbuluar ato dhe duke i konceptuar marrdhniet dhe lidhjet e reja ndrmjet tyre.
2

T menduarit ======================
Llojet e t menduarit N varsi t kritereve q vendosim, mund t bjm edhe ndarjen e llojeve t t menduarit, kshtu nse bazohemi n llojin e simboleve, rndom dallojm t menduarit konkret dhe t menduarit abstrakt. Nse n procesin e t menduarit i shfrytzojm perceptimet dhe riprodhimet e tyre, ather kemi t bjm me t menduarin konkret, ndrsa nse n procesin e t menduarit prdoren simbole , do t thot se kemi t bjm me t menduarin abstrakt.

T menduarit ======================

Llojet e t menduarit Kur si kriter vendosim dobin q i sjell njeriut ky proces psikik, kemi t bjm me t menduarit produktiv dhe t menduarit krijues. N literatur prmendet edhe mendimi realist, kur rndon ekziston vetm nj zgjidhje e sakt. Po ashtu kemi edhe t menduarit imagjinativ, q n t vrtet sht m i lir.

Inteligjenca ================= Lidhur me prkufizimin e inteligjencs, n literatur sot gjejm shum prpjekje pr prcaktimin e saj si cilsi e veant, dhe mendimet, qndrimet dhe pyetjet e shumta pr inteligjencn kan kushtzuar n fillim shfaqjen e tri lloj prkufizimesh t ksaj cilsie: prkufizimin biologjik (si aftsi pr tu adaptuar n situata t reja); prkufizimi pedagogjik (aftsia e individit pr t msuar, shfrytzimi i prvojave t mparshme n situata t reja) dhe prkufizimi psikologjik: q bazohet n t menduarit e njeriut dhe zgjidhjen e problemeve.

Inteligjenca ================
y Kshtu Alfred Binet (1905), ka dhn nj ndr prkufizimet m komplete pr inteligjencn, sipas t cilit ajo sht aftsi e prgjithshme e prbr prej katr karakteristikave themelore: t kuptuarit; invencioni; direksioni; censura (vrtetimi i zgjidhjeve). y Ndrsa psikologu Robert Sterberg (1986) e ka prcaktuar inteligjencn si aftsi pr t nxjerr msme nga prvoja dhe aftsia pr tju prshattur mjedisit. y Charles Spearman (1904) e prshkruan si aftsi pr shfrytzimin e marrdhnieve ndrmjet t dhnave dhe aftsive t t menduarit abstrakt.

Inteligjenca =================
Pra nga kto prkufizime, mund t dallojm tri botkuptime kryesore: inteligjenca si aftsi e zgjidhjes s suksesshme t detyrave; inteligjenca si aftsi e t msuarit dhe inteligjenca si aftsi e gjendshmris n situata t reja, dhe botkuptimi i fundit sot pranohet nga shumica e psikologve si prkufizimi m i qlluar. Zhvillimet e vrullshme t shkencave, kan br q edhe koncepti i inteligjencs dhe prkufizimi i saj t jen m gjithprfshirs. N vitet 1975, krijuesi i nj numri t madh t testeve q matnin inteligjencn e njeriut, D. Wechsler, konstatoi se inteligjenca sht aftsi e njeriut pr t kuptuar botn ku jeton dhe pr tju prgjigjur krkesave t saj. Mbshtetur edhe n prcaktime nga autor t tjer (Vernon, 1979; Sternberg,1986) mund t konkludojm se inteligjenca sht aftsi pr t msuar dhe mundsi q sjellja jon ti prshtatet rrethit.

Inteligjenca =======================
y Zhvillimi i inteligjencs : Inteligjenca si aftsi dhe cilsie personalitetit, zhvillohet gjat gjith jets, dhe ka temp t ndryshm zhvillimi n individ t ndryshm. Sipas psikologut zviceran J.Piazhe (1952), shenjat e para t shfaqjes s inteligjencs vrehen nga fundi i vitit t par t jets, deri n at koh fmija reagon n baz t aftsive t tij sensorike dhe motorike. y Studime t shumta kan sjell si rezultat q, zhvillimi i inteligjencs ka varsin e tij nga trashgimia dhe nga faktor t tjer si rrethi shoqror dhe aktiviteti i vet individit. Studimet e fundit kan treguar se trashgimia kushtzon inteligjencn, por jo n 80% si sht menduar koh m par, por n rreth 50 % t saj, duke vrtetuar se zhvillimi i inteligjencs sht i pafund dhe se varet kryesisht nga trashgimia dhe nga mjedisi. Studimet e 6000 ifteve t binjakve kan zbuluar se binjakt identik kan koeficient inteligjence m t ngjashm, prafrt, se binjakt jo-identik.

Inteligjenca ===============
N lidhje me shkalln e zhvillimit dhe moshn kur bhet ky zhvillim, ka polemika t shumta. Por meqnse vet inteligjenca varej nga trashgimia dhe mjedisi edhe shkalla e zhvillimit dhe mosha jan t kushtzuara nga ndikimi i faktorve biologjik dhe ndikimi i faktorve shoqror. Shum hulumtues amerikan kan treguar me hulumtimet e tyre t fundit se familjet me status t lart socioekonomik kan ndikuar n rritjen e koeficientit t inteligjencs s fmijve t tyre deri n 30 pik brenda dy viteve, krahasuar me fmijt q kan jetuar n kushte m t rnda shoqrore, koeficienti i inteligjencs tek t cilt sht ulur pr disa pik vler. Studime t tjera kan treguar se fmijt e ushqyer dobt kan nivel m t ult t inteligjencs, krahasuar me fmijt q kan prdorur ushqim m t pasur dhe cilsor.

Inteligjenca ===============
y Gjithashtu ekzistojn ende mospajtime n mesin e psikologve rreth moshs n t cilin bhet ky zhvillim. Disa psikolog, theksojn se pjekuria intelektuale arrihet n moshn 16-18 vjeare, disa t tjer e zgjasin kt kufi deri n 25 vje. Pas ktyre kufijve, kemi rnie t inteligjencs, n fillim me ritm shum t ngadalt e pastaj m shpejt, sidomos pas moshs 50 vjeare. Por, hulumtimet m t reja kan treguar q nse aktiviteti mental vazhdon edhe pas moshs 50 vjeare, ekziston mundsia e krijimit t lidhjeve t reja nervore n tru q prbjn bazn organike pr zhvillimin e inteligjencs. y Kjo tez mund t mbshtetet nga fakte t shumta praktike dhe veprimtaria e individve t cilt kan ln gjurmt e tyre n shoqri t caktuara pr veprimtari t caktuara. Pra duhet theksuar edhe nj her fakti se n zhvillimin e inteligjencs kan rndsi t posame si trashgimia ashtu edhe ambienti shoqror n t ciln individi zhvillon aktivitetin e tij.

Inteligjenca ----------------------------------------------------Pasqyra e strukturs s popullsis, sipas shkalls s zhvillimit t inteligjencs ( D.echsler) IQ Mbi 130 120-129 110-119 90-109 80-89 70-79 50-69 25-49 0-24 Kategoria e popullsis Gjenialt Talentet Inteligjentt (mbimesatart) Mesatart Zhvillimi i ult (nnmesatart) Zhvillimi shum i ult ( t kufizuarit) Debilt Imbecilt Idiott 2.2 % e popullsis 2.2 6.7 16.1 50.0 16.1 6.7

Inteligjenca ==================== Struktura e inteligjencs : Teoria e par pr strukturn e inteligjencs, teoria e dy faktorve, sht parashtruar nga psikologu, .Spirman (1863-1945), sipas s cils suksesi i nj individi n pun varet nga dy faktor : faktori i prgjithshm G e q i prgjigjet asaj q ne sot e konsiderom inteligjenc; dhe faktori specifik S i cili sht me rndsi n kryerjen me sukses t nj apo disa punve.

Inteligjenca ====================
Struktura e inteligjencs :

Ndrkaq, psikologu L.Thurston (1887-1955), ka parashtruar nj teori t re pr aftsit duke prpunuar analizn faktoriale si procedur pr studimin e natyrs s inteligjencs. Sipas tij, prve faktorit t prgjithshm G, n zgjidhjen e problemeve marrin pjes edhe shtat faktor specifik, t cilt ky autor i ka quajtur aftsi parsore ose faktor parsor. Kjo sht quajtur teoria e faktorve grupor t inteligjencs, dhe kto aftsia jan; aftsia fjalsore faktori W ; aftsia verbale faktori V; aftsia mendore numerike faktori N; aftsia hapsinore faktori S; aftsia e memories faktori M; aftsia perceptive faktori P dhe aftsia e rezonimit ose arsyetimit faktori R.

Inteligjenca ============== y Inteligjencat e shumfishta : Frymzuar nga teoria e filozofit Xhon Dju, sipas t cilit, t gjith individt msojn sipas mnyrs s tyre dhe secili mund t fitoj inteligjenc vetm duke nxn gjat t vepruarit dhe jo nga ajo q dgjon n msim apo prmes provimeve t standardizuara, Haruard Gardner, nj psikolog amerikan, zhvilloi teorin e tij t inteligjencave t shumfishta, e cila prshkruante mnyrat nprmjet t cilave shum njerz interpretojn informacionin dhe msojn.

Inteligjenca ======================
Inteligjencat e shumfishta : Inteligjenca sht aftsia pr t zgjidhur problemin apo pr ti dhn form nj produkti, i cili vlersohet n nj apo m shum mjedise kulturore. Sipas teoris s Gradnerit, tet inteligjencat jan : inteligjenca gjuhsore; logjike-matematikore; trupore-kinestezike; pamore hapsinore; ndrpersonale; intrapersonale dhe natyrore. sht shum e rndsishme q t njohim t gjitha inteligjencat njerzore dhe t gjitha kombinimet e tyre. Ne jemi kaq t ndryshm sepse kemi kombinime t ndryshme inteligjencash. Nse e kuptojm kt, ather do t kemi, t paktn, nj mundsi m t mir pr tu marr me problemet e ndryshme me t cilat ballafaqohemi do dit. H.Gardner ( 1987)

Inteligjencat e shumefishta ========================

Inteligjenca ================== Matja e inteligjencs : Bhet me ndihmn e testeve, t cilat prbhen prej nj numri detyrash, n baz t t cilave konstatojm rezultatet q arrin nj individ nga zgjidhja e tyre. N fillim kto teste jan prdorur pr t prcaktuar personat me inteligjenc t ult, sidomos fmijt me qllimin e vendosjes s tyre n programet e edukimit special. Testi i par i inteligjencs ishte i dizajnuar pr t krahasuar inteligjencn e nj fmije me at se far duhet t jet inte;igjenca e tij krahasuar me moshn e fmijs. Nse fmija rezultonte t ishte m inteligjent se nj fmij normal i mosh s tij, fmija merrte pik m t larta n vlersimin e tij dhe e kundrta.

Inteligjenca ==================

Matja e inteligjencs : Sot testet e inteligjencs prdoren jo m kryesisht pr t testuar inteligjencn e fmijve, por pr t rriturit. Kto teste pretendojn t prcaktojn potencialin e vrtet mendor t nj individi t rritur duke e krahasojn at me rezultatet e fituara nga individ t tjer q kan zhvilluar t njjtin test.

 Testi i par pr matjen e inteligjencs sht prpiluar nga psikologu A.Bine (1905) me ndihmn e mjekut T.Simon, me qllim pr t konstatuar koeficientin e inteligjencs tek fmijt. Ky test m von sht prmirsuar disa her. N nj test inteligjenc, detyrat e vna mund t jen verbale ose jo-verbale. Procedura e testimit prbhet prej rezultateve q nj individ i arrin n zgjidhjen e detyrave t testit, t cilat kan vlern e tyre numerike, shuma e t cilave tregon rezultatin e prgjithshm. Ky rezultat n hulumtimet psikologjike prfaqson moshn mentale t individit, dhe shnohet me shkronjat MM. Mosha kalendarike q paraqet ditn, muajin dhe vitin e lindjes s individit q testohet, shnohet me MK. Kshtu nxirren vlerat e dy madhsive numerike, q gjat llogaritjeve shndrrohen n nj vler t normuar i quajtur koeficient i inteligjencs KI, dhe llogaritet KI = MM / MK x 100

Inteligjenca =================