SOSYAL BLMLERDE NTEL ARATIRMA YNTEMLER

Prof. Dr. Ali Yldrm Prof. Dr. Hasan imek

NTEL ARATIRMADA VER TOPLAMA YNTEMLER

III) DOKMAN NCELEMES

DOKMAN NCELEMESNN TEMEL ZELLKLER

Dokman incelemesi,aratrlmas hedeflenen olgu veya olgular hakknda bilgi ieren yazl materyallerin analizini kapsar.

Eitimle ilgili bir aratrmada u tr dokmanlar veri kayna olarak kullanlabilir:

Eitim alannda ders kitaplar, Program (mfredat) ynergeleri, Okul ii ve d yazmalar, renci kaytlar, Toplant tutanaklar, renci rehberlik kayt ve dosyalar, renci ders devleri ve snavlar vb.

Herhangi bir kurumu almak isteyen bir aratrmac iin:

Yllk kurum raporlar Halkla ilikiler dokmanlar Basn aklamalar Muhasebe kaytlar Misyon tanm Stratejik planlar Kurum ii ve d yazmalar, v.b.

Gzlem ve grme gibi dier veri toplama yntemleriyle birlikte kullanldnda verinin eitlendirilmesi (data triangulation)amacna hizmet eder ve aratrmann geerliini nemli lde arttrr.

Dier dokman trleri: Film,Video ve Fotoraf

Avantajlar Yz ifadeleri,vcut hareketleri ve mimikler gibi szel olmayan davranlar,orijinal formunda ve belirli bir sreklilik iinde sunar. Aratrmac tarafndan birden fazla ve deiik aralklarla ayn davranlar izleme olana verir.

Tekrar edilmesi zor veya nadiren oluan olay ve olgularn saptanmasna olanak verir. Bu dokmanlar,baka aratrmaclar tarafndan kullanlabilir,bir aratrmacnn vard sonularn ne derece geerli olduu snanabilir veya daha nce ulalm sonulardan farkl ve alternatif dier baz sonulara ulalmasn mmkn klabilir.

DOKMAN NCELEMESNN ARTILARI

Bailey u 7 boyuttan sz eder: 1)Kolay ulalamayacak zneler 2)Tepkiselliin olmamas 3)Uzun sreli (zamana yaylm) analiz 4)rneklem bykl 5)Bireysellik ve zgnlk 6)(Greli) dk maliyet 7)Nitelik

DOKMAN NCELEMESNN EKSLER

1)Olas yanllk 2)Seilmilik 3)Eksiklik 4)Ulalabilirlik 5)rneklem yanll 6)Snrl szel olmayan davran 7)Standart bir formatn olmamas 8)Kodlama zorluu

DOKMAN NCELEMESNN AAMALARI

1)Dokmanlara ulama: -Aratrma problemi veya problemleri,aratrmacya ne tr dokmanlara ihtiyac olduu hakknda genel bir ereve verir.

-htiya duyulan dokman trleri tespit edildikten sonra bunlarn nereden bulunaca saptanr.
-Dokmanlar,uygun kaynaklara(bireysel ve kurumsal dzeyde)ulalarak elde edilmelidir.

2)Orijinalliin kontrol edilmesi: Ulalan dokmanlarn orijinal olup olmad kontrol edilmelidir.
3)Dokmanlarn anlalmas: Aratrma sadece dokmanlara dayal olacaksa, bu dokmanlarn belirli bir sistem iinde ve birbirleriyle karlatrmal olarak zmsenmesi gereklidir. Elde edilen dokmanlar grme ve gzlem gibi baka veri toplama yntemleriyle kullanlyorsa,aratrmac bu yntemlerle elde ettii verileri dokmanlardan elde ettii verilerle karlatrr. Dokmandan elde ettii veriler dorultusunda grme formuna ek sorular koyabilir.

4)Verinin analiz edilmesi: Dokmanlar dier veri toplama yntemleriyle birlikte kullanlrsa,aratrmac elde edecei verileri grme veya gzlem yoluyla elde edecei verileri desteklemek,rtmek veya bulduu sonulara alternatif aklamalar getirmek amacyla kullanr.

Eer dokmanlar tek bana aratrmann veri setini oluturursa aadaki gibi 4 ekilde analiz edilir.
a)Analize konu olan veriden rneklem seme: Sekisiz rnekleme,sistematik rnekleme,tabaka rnekleme,kme rnekleme yntemleri kullanlabilir. b)Kategorilerin gelitirilmesi: Aratrmac aratrmasna balamadan nce alandaki kuramlardan veya kendi gelitirdii kategorilerden yola kar.Bu kategoriler veya temalar, yaplacak dokman analizinin de temel kategorileri olacaktr.

c)Analiz biriminin saptanmas: Aratrmann amacna bal olarak deiik analiz birimleri sz konusudur.(Kelime,tema,karakter veya kii,cmle veya paragraf ve ierik)

d)Saysallatrma: Aratrmac elde ettii veriyi 3 yolla nicelletirerek sunabilir. -Var veya yok: lgili kategori dokmanda varsa 1 deeri,yoksa 0 deeri verilebilir.Bylece iki dokmanda ka kez tekrar edildiine baklarak karlatrlabilir. -Yzde dalm: Kategori tekrarlar yzde anlamnda saylr ve sunulur. -Kapsanan alan: Bir kategorinin ilgili dokmanda kapsad alandr. 5)Verinin kullanlmas: Dokmanlarn bir aratrmada kullanlmasna ,ak atfta bulunulmasna ynelik olarak mutlaka ilgili kii kurum ve kurululardan onay alnmaldr.

NTEL ARATIRMADA VER ANALZ

Veri analizinde 3 temel kavram vurgulanr: 1.Betimleme: Bu yaklam ile ne sorusuna yant bulunabilir.Aratrmada toplanan verilerin aratrma problemine ilikin olarak neleri syledii ya da hangi sonular ortaya koyduu n plana kmaktadr.

2.Analiz: Neden ve nasl sorularna yant aranr.Veri setinde dorudan grlemeyen, ancak kavramsal kodlama ve snflama yoluyla temalarn ve bu temalar aras anlaml ilikilerin ortaya karlmas temel ilevidir. 3.Yorumlama: Bu sylenen ya da gzlenen ne anlama gelmektedir? sorusuna yant arar.

VER ANALZ

BETMSEL ANALZ

ERK ANALZ

BETMSEL ANALZ

Elde edilen veriler daha nceden belirlenen temalara gre zetlenir ve yorumlanr.

Elde edilen bulgular dzenlenmi ve yorumlanm bir biimde okuyucuya sunmak iin; 1.Elde edilen veriler mantkl ve anlalr biimde betimlenir. 2.Yaplan bu betimlemeler yorumlanr. 3.Neden-sonu ilikileri irdelenir ve birtakm sonulara ulalr. 4.Aratrmacnn yapaca yorumlar arasnda ortaya kan temalarn ilikilendirilmesi, anlamlandrlmas ve ileriye ynelik tahminlerde bulunulmas ilemleri vardr.

Betimsel analiz 4 aamadan oluur

Betimsel analiz iin bir ereve oluturma: Veri analizi iin aratrma sorularndan, aratrmann kavramsal erevesinden ya da grme veya gzlemde yer alan boyutlardan yola karak veri analizi iin bir ereve oluturulur. Bu ereveye gre verilerin hangi temalar altnda organize edilecei ve sunulaca belirlenir.
Tematik ereveye gre verilerin ilenmesi: Daha nce oluturulan ereveye gre elde edilen veriler okunur ve organize edilir. Bulgularn tanmlanmas: Organize edilen veriler tanmlanr ve gerekli yerlerde dorudan alntlarla desteklenir.

Bulgularn yorumlanmas: Tanmlanan bulgularn aklanmas,ilikilendirilmesi, anlamlandrlmas bu aamada yaplr.

ERK ANALZ

Ama, toplanan verileri aklayabilecek kavramlara ve ilikilere ulamaktr. Betimsel analizde zetlenen ve yorumlanan veriler,ierik analizinde daha derin bir ileme tabi tutulur ve betimsel bir yaklamla fark edilemeyebilen kavram ve temalar bu analiz sonucu kefedilebilir.

Bu amala;

Toplanan verilerin nce kavramsallamas, Ortaya kan kavramlara gre mantkl bir biimde organize edilmesi, Buna gre veriyi aklayan temalarn saptanmas gerekmektedir.

ERK ANALZNDE KULLANILAN BAZI KAVRAMLAR

Tmevarmc analiz: Kodlama yoluyla verilerin altnda yatan kavramlar ve bu kavramlar arasndaki ilikileri ortaya karmaktr.(Kuram oluturma) Kodlama:Verilerin ierik analizine tabi tutulmas,yani veriler arasnda yer alan anlaml blmlere (bir kelime,cmle,paragraf gibi) isim verilmesi srecidir. Kavram:Veriler aras yer alan anlaml blmlere (bir kelime,cmle,paragraf gibi) ve olaylara verilen anlamdr.erik analizinin temel analiz birimidir. Kategori:erik analizinde elde edilen kavramlarn birbirleriyle belirli bir tema altnda snrlandrlmasdr.

NTEL ARATIRMA VERLER DRT AAMADA ANALZ EDLR

1.Verilerin kodlanmas 2.Temalarn bulunmas

3.Kodlarn ve temalarn organize edilmesi

4.Bulgularn tanmlanmas ve yorumlanmas

1.VERLERN KODLANMASI

Strauss ve Corbin (1990) tr kodlama biiminden sz etmektedir: Daha nceden belirlenmi kavramlara gre yaplan kodlama: Aratrmann temelini oluturan bir kuram ya da kavramsal erevenin olduu durumlarda,veriler toplanmadan nce bir kod listesi karmak mmkndr.

Verilerden karlan kavramlara gre yaplan kodlama: Belirli bir kuramsal temeli olmayan konularda yaplan aratrmalar iin geerlidir.Toplanan verilerin analizine rehberlik edecek bir kavramsal yap olmad iin bu yap,toplanan verilerin tmevarmc bir analize tabi tutulmas sonucu aratrmac tarafndan ortaya karlr.Tmevarmc analizde kodlar dorudan verilerden retilir.
Genel bir ereve iinde yaplan kodlama: Verilerin analizinden nce genel bir kavramsal yap oluturmak mmkndr.Bu kavramsal yapya gre kodlama yaplr.Ancak ortaya kan yeni kodlar listeye dahil edilir.

2.TEMALARIN BULUNMASI

Temalarn bulunmas iin nce kodlar bir araya getirilir ve incelenir. Kodlar arasndaki ortak ynler bulunmaya allr. Tematik kodlama iin ilk aamada,ortaya kan kodlarn benzerlik ve farkllklarnn saptanmas ve buna gre birbiriyle ilikili olan kodlar bir araya getirebilecek trden temalarn belirlenmesi gerekir.

Tematik kodlama yaplrken dikkat edilmesi gerekenler:

Ortaya kan temann alnda yer alan verilerin anlaml bir btn oluturup oluturmad dikkate alnmaldr.Bu i tutarlla ilikindir Ortaya kan temalarn tmnn birbirlerinden farkl olmakla birlikte kendi aralarnda anlaml bir btn oluturabilmesi gerekmektedir.Bu d tutarlla ilikindir.

3.VERLERN KODLARA VE TEMALARA GRE ORGANZE EDLMES VE TANIMLANMASI

lk iki aama sonucunda aratrmac toplad verileri organize edebilecek bir sistem oluturur, bu sisteme gre elde edilen verileri dzenler ve bu ekilde belirli olgulara gre verileri tanmlamak ve yorumlamak mmkn olabilir. Bu aamada aratrmac,kendi gr ve yorumlarna yer vermez ve toplanan bilgileri ilenmi bir biimde okuyucuya sunar.

4. BULGULARIN YORUMLANMASI

Ayrntl bir biimde tanmlanan ve sunulan bulgularn aratrmac tarafndan yorumlanmas ve baz sonularn karlmas bu aamada yaplr. Aratrmac bu son aamada,toplad verilere anlam kazandrmak ve bulgular arasndaki ilikileri aklamak,neden-sonu ilikileri kurmak,bulgulardan birtakm sonular karmak ve elde edilen sonularn nemine ilikin aklamalar yapmak zorundadr.

NTEL VERLERN SAYISAL ANALZ

Nitel verinin saysallatrlmas gvenirlii arttrr. Webere gre 3 tr gvenirlik vardr(Weber,1985): -Deimezlik: Bir veri setinin analizinin ayn aratrmac tarafndan daha sonra tekrar edilmesi halinde ayn sonulara ulalp ulalamayacadr. -Tekrarlanabilirlik: Bir veri setinin analizinde birden fazla kii rol alyorsa devreye girer.Ayn veriyi analiz eden bireyler arasnda verinin analizi asndan uyum ve tutarllk olmas gerekir. -sabet: Bir veri setinin analizine temel tekil eden tema veya kategorilerin belli bir standart veya norma gre yaplp yaplmaddr.

Nitel verinin saysallatrlmas yanll azaltr.

Nitel verinin saysallatrlmas verinin analizi sonucunda ortaya kan tema ve kategoriler arasnda karlatrma yapmamza olanak verir. Nitel verinin saysallatrlmas,yaplan kk lekli bir aratrmann veya bir durum almasnn sonularnn,daha sonra anket gibi aralarla daha geni bir rnekleme ulalarak tekrar snanmasna olanak verir.

Nitel veriyi saysallatrma yntemleri:

Nitel verinin yzdelere indirgenmesinde izlenecek aamalar: 1.Analiz biriminin saptanmas

2.Tema veya kategorilerin ak bir biimde tanmlanmas 3.Kodlamann rnek bir veri seti zerinde denenmesi

4.Kodlama sonular ile nceden saptanm olan tema veya kategorilerin tekrar gzden geirilmesi
5.Gzden geirilmi tema ve kategorilerle baka bir rnek veri setinin kodlanmas 6.Verinin tmnn kodlanmas ve yzdelerin hesaplanmas

Nitel bilgilerin analizinde bilgisayarlarn kullanlmas

Nitel veri analizi yapan yazlmlar yoluyla; -Aratrmacnn veri analizi iin harcayaca zaman ve enerji nemli miktarda azalr. -Veri analizi sreci daha ak ve sistematik hale gelir. -Veri analizinde sre daha iyi kontrol edilir. -Yaplan kodlamalar gzden geirilir ve gerektiinde dzeltmeler yaplr. -Veri analiz srecinde aratrmacya esneklik salar.

Nitel veri analizinde kullanlabilecek bilgisayar yazlmlarnn gerekletirdikleri ilevlere gre snflamas:

Kelime ilemciler Kodlama yazlmlar Kodlama ve kuram gelitirme yazlmlar

DURUM (RNEK OLAY) ALIMASI

Durum almas, Gncel bir olguyu kendi yaam erevesi (ierii) iinde alan, Olgu ve iinde bulunduu ierik arasndaki snrlarn kesin hatlaryla belirgin olmad, Birden fazla kant veya veri kaynann mevcut olduu durumlarda kullanlan grgl bir aratrma yntemidir.

Durum almasnn bir aratrma yntemi olarak gelimesi

Durum almasna ynelik nyarglar:

Durum almas yanldr. Durum almas genellemelere izin vermez. Durum almas uzun zaman alr ve sonucunda ok fazla ve okunmas g dokman retilir.

Durum almasnn planlanmas

Her grgl aratrma ak veya kapal bir aratrma desenine sahiptir. Desen,aratrma sorularn,verilerini ve sonuta ulalan bulgular birbirine balayan mantksal bir kurgudur.

Her aratrma deseni en azndan u 4 soruyu hedef alr:

allacak (aratrlacak) sorular nelerdir? Hangi tr veriler bu sorularla ilgilidir? Toplanacak veri ne olmaldr? Sonular nasl analiz edilecektir? Bu anlamda desen,bir alma planndan daha kapsamldr.

Durum almasnn aamalar:

1.Aratrma sorularnn gelitirilmesi 2.Aratrmann alt problemlerinin gelitirilmesi 3.Analiz biriminin saptanmas 4.allacak durumun belirlenmesi 5.Aratrmaya katlacak bireylerin seimi 6.Verinin toplanmas ve toplanan verinin alt problemlerle ilikilendirilmesi 7.Verinin analiz edilmesi ve yorumlanmas 8.Durum almasnn raporlatrlmas

Durum almasnda geerlik,gvenirlik ve genelleme

Aratrmac alt durumda kalma sresini uzatabilir. Aratrmac verisini toplarken eitli veri eitlemesi yntemlerini kullanabilir. Aratrmac vard temel sonular aratrmasna katlan bireylerle paylaarak onlarn grlerini alabilir. Aratrmac ulat sonularn ne kadar isabetli olduu konusunda ayn alanda alan dier aratrmaclarn grlerine bavurabilir.

Yin (1984) bir aratrma deseninin niteliinin arttrlabilmesi iin u 4 zellie baklmas gerektiini belirtmektedir: Yap geerlii geerlik D geerlik Gvenirlik

Durum almas desenleri

Btncl tek durum deseni: Tek bir analiz birimi (bir birey,bir kurum,bir program,vb.) vardr.Kullanld durumlar: Eer ortada iyi formle edilmi bir kuram varsa,bunun teyit edilmesi veya rtlmesi amacyla kullanlabilir. Genel standartlara pek uymayan ar,aykr veya kendine zg durumlarn allmasnda kullanlabilir. Daha nce hi kimsenin almad veya ulaamad durumlarda kullanlabilir.

 ie gemi tek durum deseni: Tek bir durum iinde ou kez birden fazla alt tabaka veya birim olabilir.Bu durumda birden fazla analiz birimi olacaktr. Btncl oklu durum deseni: Birden fazla kendi bana btncl olarak alglanabilecek durum sz konusudur.Her bir durum kendi iinde btncl olarak ele alnr ve daha sonra birbirleriyle karlatrlr. ie gemi oklu durum deseni: Birden fazla durum sz konusudur,ancak ele alnan veya aratrmaya dahil edilen her bir durum,kendi iinde eitli alt birimlere ayrlarak alabilir.

NTEL ARATIRMA SONULARININ KULLANILMASI

Nitel aratrma sonularnn bilimsel literatre katks

Nitel aratrma sonularndan genelleme yapma ve kuram oluturma

Salam bir desenle ulat nitel sonulardan analitik genellemeler yapmak nitel aratrmacnn en doal hakkdr.Buna bal olarak model gelitirme ve kuram oluturmaya olanak tanmas,nitel verinin en nemli avantajdr.

Nitel aratrma sonularnn,nicel verilere derinlik,ayrnt ve anlam kazandrlmas amacyla kullanlmas

Her nitel aratrmac,her iki aratrma ynteminin de birbirine salayaca yararlar iyi kefetmeli,gerektii yerde ve mmkn olduu lde aratrmasna her iki aratrma ynteminin kuramsal ve pratik avantajlarn yanstmaldr.

Bilimde deer yarglar ve ideolojilerin nitel aratrma sonular zerindeki etkisi

Nitel aratrma sonularnn uygulamaya aktarlmas konusunda her aratrmac, yapt almann nitel ltler iinde bilimsel deerini en st dzeyde tutma ve bilimsel ideoloji diyebileceimiz farkl paradigmalar nnde de yaptn savunabilme becerilerine sahip olmaldr.

Nitel aratrma sonularnn uygulamada kullanlmas

Uygulayclar iin eylem aratrmasna zemin oluturma: Nitel aratrma sonular,uygulayclar iin uygulama konusunda nemli rnekler ortaya koyabilir;anlaynn ve deneyimlerinin gelimesine katkda bulunarak,bireyin yapt i ile ilgili daha etkili ve verimli kararlar vermesine yardmc olabilir. Nitel aratrmann ortaya koyduu betimlemeler,aklamalar ve yorumlamalar uygulayclarn mesleki donanmn zenginletirebilir.

Uygulayclarn yaptklar ii daha iyi anlamalarna ve gelitirmelerine katkda bulunma

Nitel aratrma sonular ve bunlarn uygulamada kullanlmas,uygulayclarn ilerine ve altklar ortamlara ynelik daha esnek,eletirel ve yapc bir tavr gelitirmelerine olanak verebilir.

Kuramsal ve rgtsel gelimeye katkda bulunma

Nitel aratrma sonular,kurumsal ve rgtsel gelitirme etkinliklerinde mutlaka kullanlmas gereken ve kurumlarn ve rgtlerin kendileri hakknda zengin,oulcu ve btncl bir perspektif gelitirmelerinde rol oynayabilecek bir deere sahiptir.Bu amalarla nitel aratrma etkili bir ekilde kullanlabilir.

Program deerlendirme ve nitelik ykseltme amacyla kullanma

Nitel aratrma sonular,herhangi bir programn srelerine,programa katlan bireylerin elde ettii yararlara,program uygulamasnn deerlendirilmesine ve program niteliinin arttrlmasna katkda bulunabilir. Bu amalarn etkili bir ekilde kullanlmas halinde,programlarn daha etkili ve verimli bir ekilde balatlmas ve yrtlmesine olanak verebilir.