Spawanie jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym sposobem czenia metali,

polegajcym na miejscowym rozgrzaniu metalu do stanu topnienia. Spawanie odbywa si z

dodawaniem lub bez dodawania spoiwa oraz bez stosowania jakiegokolwiek nacisku lub
uderzenia. Rozrnia si nastpujce rodzaje spawania: gazowe, elektryczne, ukiem krytym,
ulowe, w osonie argonu, w osonie dwutlenku wgla, plazmowe, elektronowe i inne.
Spawanie
2
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Poczenia spawane polegaj na czeniu elementw wykonanych
z takich samych lub podobnych materiaw za pomoc miejscowego
nadtopienia. Proces czenia nazywamy spawaniem. Czsto podczas
spawania do poczenia doprowadzany jest dodatkowy materia
w postaci tzw. drutu spawalniczego, ktry te ulega stopieniu. Nadtopione
miejsca czonych czci wraz z materiaem dodatkowym tworz tzw.
spoin.

Rozrniamy dwie zasadnicze metody spawania:
a) Spawanie elektryczne (ukowe)
b) Spawanie gazowe

3
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Spawanie gazowe polega na nadtopieniu elementw czonych w obrbie
spoiny za pomoc palnika gazowego, do ktrego pomienia wprowadza
si materia dodatkowy w postaci drutu spawalniczego. Najczciej
stosowanym gazem palnym jest acetylen C
2
H
2
.
Oglnie mona stwierdzid, e spawanie gazowe jest drosze od elektrycznego,
niemniej jednak czasami jest ono konieczne, gdy spawanie elektryczne
mona stosowad tylko do metali.
4
Charakterystyka spawalniczych
rde energii
Podstawowymi cechami rde energii s:
Stopie koncentracji energii,
Rodzaj emitowanej energii,
Sprawno rda energii .
Koncentracja energii jest okrelona przez moc
waciw w miejscu nagrzewania / zaleca si nie
przekraczanie 10
8
10
10
W/m
2
/
rda energii mona usystematyzowa nastpujco:
Pomie gazowy 50x10
7
W/m
2

uk elektryczny 10
6
10
9
W/ m
2

Strumie plazmy 10
12
W/m
2


8
5
Spawanie gazowe metali

Gazy spawalnicze
Acetylen, wodr, propan i butan (mieszanina) oraz gaz
ziemny. Do gazw niepalnych uywanych przy
spawaniu gazowym naley tlen.
Acetylen C
2
H
2
otrzymuje si z karbidu (wglika
wapnia) w wyniku rozkadu go w wodzie wedug
reakcji:
CaC
2
+ 2H
2
O C
2
H
2
+ Ca(OH)
2
+ Q
1

Karbid CaC
2
otrzymuje si przez stopienie koksu
(antracytu) z wapnem niegaszonym w specjalnych
piecach, wedug reakcji:
CaO + 3C CaC
2
+ CO |
Pomieo acetylenowo - tlenowy
Spalajc mieszanin tlenu z gazem palnym u wylotu dyszy palnika mona otrzymad
dod wysokie temperatury.

Niestety przy spalaniu wikszoci mieszanin gazowych pomieo ma zbyt niskie
temperatury niewystarczajce do spawania wielu metali z wyjtkiem kilku o niskiej
temperaturze topnienia. Jedynym wyjtkiem jest acetylen. Zmieszany z tlenem we
waciwym stosunku tworzy pomieo o temperaturze ok. 3100C co jest wystarczajce
w licznych zastosowaniach spawalniczych.
SFERY POMIENIA
1 jdro pomienia kolor niebieski
2 redukcyjna, bezbarwna suy do
spawania
3 kita pomienia pomaraoczowo
czerwona, skada si z dwutlenku
wgla, osania jeziorko ciekego
metalu i spoin przed wpywem
powietrza atmosferycznego.
7
Rodzaje pomieni acetylenowo-
tlenowych
a) a) normalny, b) nawglajcy, c) utleniajcy; 1 - kita, 2 - jdro, 3 - strefa
redukcyjna, 4 - stoek nawglajcy

8
Rozkad temperatury w pomieniu acetylenowo-
tlenowym normalnym




Rozkad temperatury w pomieniach:
Metody spawania gazowego
Rozrniamy trzy zasadnicze metody spawania gazowego:
Spawanie w lewo do materiaw o gruboci poniej 3mm.
Spawanie w prawo do materiaw o gruboci powyej 3mm.
Spawanie w gr do materiaw wszystkich gruboci.
a) Spawanie metod w lewo polega na prowadzeniu palnika od strony prawej do lewej, przy
pochyleniu palnika pod ktem od 60(przy materiaach grubszych), do 10(przy materiaach
cieoszych). Spoiwo podczas spawania prowadzi si pod ktem okoo 45. Przy spawaniu metod
w lewo spoiwo jest prowadzone przed palnikiem. Pomieo palnika roztapia brzegi metalu,
tworzc otworek w dolnej czci spawanego materiau. Spawacz prowadzi palnik praw rk,
postpowym ruchem w lewo nie czynic nim adnych ruchw bocznych. Bardzo wane jest aby
spoiwo cay czas byo w obrbie pomienia, gdy rozgrzany jego koniec w zetkniciu z
powietrzem szybko si utlenia i spawacz wprowadza do spoiny tlenki.
b) Spawanie metod w prawo stosuje si przewanie do grubszych materiaw (ponad 3mm)
wymagajcych ukosowania brzegw. Przy spawaniu w prawo palnik prowadzi si pod ktem
55,a spoiwo pod ktem 45. Spoiwo posuwa si za palnikiem od strony lewej do prawej.
Palnikiem nie wykonuje si adnych ruchw poprzecznych, lecz prowadzi si go rwnomiernie
ruchem prostoliniowym wzdu brzegw spawanych. Spoiwem trzymanym w jeziorku
stopionego metalu wykonuje si ruch(w ksztacie pksiyca lub elipsy) w kierunku
poprzecznym do spoiny. Metod spawania w prawo stosuje si do robt odpowiedzialnych,
zwaszcza rurocigw przeznaczonych do pracy na wysokie cinienie i trudne warunki
eksploatacyjne (czste zmiany temperatury i cinienia).
c) Metod spawania w gr stosujemy do wszystkich gruboci materiau, przy czym
materia o gruboci powyej 4mm powinien byd spawany przez dwch spawaczy
jednoczenie. Palnik naley prowadzid pod ktem 30 do osi pionowej, a drut pod
ktem okoo 20. Palnik prowadzi si rwnomiernym ruchem prostoliniowym, a
spoiwo ruchem skokowym. Metoda ta pozwala na atwiejsze utrzymanie oczka oraz
mniejsze zuycie gazw.
Typowe problemy spawania gazowego

Cech charakterystyczn spawania gazowego jest szeroka
strefa wpywu ciepa (SWC).

Skutki oddziaywania duej iloci ciepa:



negatywny - pofadowanie przy spawaniu cienkich blach;
pozytywny - niska skonnod do utwardzania i tworzenia pknid w
zwizku z wolnym stygniciem.

Przykady zastosowao spawania gazowego


Najczciej za pomoc spawania gazowego dokonuje si napraw
zbiornikw po materiaach atwopalnych, rurocigw oraz elementw
mosinych i eliwnych (przewanie metod na gorco").
spawanie rurocigu w trudno dostpnym miejscu


Spawanie rurocigu przy uyciu lusterka






1- palnik
2- rura
3- spoiwo
4- lustro

Schemat stanowiska do cicia lanc tlenow








1- pyta stalowa lub
elbetonowa
2- lanca : rurka stalowa
o rednicy 8-mm
dugoci 2-5 m
3- w tlenowy
4 - reduktor centralny
5 - zbieracz butli do tlenu
(min. 10 butli)
6 - lance do wymiany
Zasada procesu obienia


Proces obienia polega na nagrzaniu materiau do odpowiednio wysokiej
temperatury i wypaleniu metalu po otwarciu strumienia tlenu tncego
19
rdem ciepa przy spawaniu ukowym jest uk
elektryczny, jarzcy si pomidzy koocem elektrody a
przedmiotem spawanym. Ciepo jarzcego si uku
powoduje topienie si elektrody i brzegw
przedmiotu spawanego. Stopiony metal elektrody
oraz stopiony metal przedmiotu spawanego tworz
jeziorko ciekego metalu, ktre po zakrzepniciu
stanowi spoin, czc oba brzegi przedmiotu.

Charakterystyka
20
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Spawanie elektryczne polega na wytworzeniu uku elektrycznego
w miejscu tworzenia spoiny. Temperatura w rodku uku rzdu
3800 K powoduje topnienie materiau spawanego, ktry jest
biegunem dodatnim oraz materiau dodatkowego w postaci drutu
spawalniczego, ktry jest podczony do ujemnego bieguna
rda prdu. Drut spawalniczy jest nazywany elektrod spawalnicz.
21
Schemat stanowiska do spawania
rcznego elektrod otulon
1- rdo prdu, 2 - przewody obwodu spawania, 3 - zacisk prdowy, 4 -
uchwyt elektrody, 5 - elektroda otulona, 6 - uk elektryczny, 7 - uoona
spoina, 8 - elementy spawane
22
Parametry procesu spawania
W przypadku spawania rcznego elektrodami otulonymi parametry
procesu s nastpujce:
gatunek i rednica elektrody;
rodzaj i biegunowo prdu;
natenie prdu;
liczba warstw w spoinie;
pozycja spawania.
Dobr elektrod polega na wyborze gatunku elektrody i jej rednicy.
Gatunek elektrody dobiera si odpowiednio do gatunku spawanego
materiau, tj. jego skadu chemicznego i wasnoci mechanicznych.
Obowizuje zasada, e wytrzymao stopiwa nie moe by mniejsza
od wytrzymaoci materiau rodzimego. rednic elektrody uzalenia
si od gruboci materiau spawanego. Grubszy materia pozwala na
stosowanie elektrod o wikszych rednicach.

23
Dobr prdu spawania
Natenie prdu mona orientacyjnie dobra z zalenoci:
J
sp
= k d
el

gdzie:
J
sp
- natenie prdu spawania [A];
d
el
- rednica elektrody [mm];
k - wspczynnik zaleny od rednicy elektrody;
k = 25 30 [A /mm] dla d
el
= 2 mm;
k = 30 40 [A /mm] dla d
el
= 2 4 mm;
k = 40 60 [A /mm] dla d
el
= 4 6 mm.

24
Urzdzenia spawalnicze

Schemat transformatora :U
1
- napicie na zaciskach strony pierwotnej, U
2
-
napicie na zaciskach strony wtrnej, I
1
- prd strony pierwotnej, I
2
- prd
strony wtrnej, u - strumie magnetyczny w magnetowodzie transformatora

25

Prostowniki spawalnicze przeksztacaj prd
przemienny na wyprostowany o odpowiednio
uksztatowanej charakterystyce zewntrznej i o wy-
maganym zakresie prdu spawania. Skadaj si one z:
transformatora, zespou prostowniczego, ukadu
sterujco - nastawczego i innych elementw.
Przetwornice spawalnicze s to zespoy
dwumaszynowe, skadajce si z silnika napdowego i
prdnicy spawalniczej. Silnikiem napdowym jest
najczciej asynchroniczny trjfazowy silnik elektryczny.
Moe nim byd take silnik prdu staego lub silnik
spalinowy. Prdnice spawalnicze s maszynami prdu
staego lub przemiennego o zwikszonej czstotliwoci.
d.c.
ELEKTRODY:
TOPLIWE
Otulone, nieotulone (goe)
Cienko otulone, redniootulone, grubo otulone
Kwane, zasadowe, rutulowe *TiO2+
1.Cigliwe (drut obwijany z bbna, nieskooczona dugod), krtkie
2.Specjalne utleniajce, do napawania, do obienia itd.
NIETOPLIWE
Wolframowe, wglowe
FUNKCJE OTULINY:
Umoliwid zajarzenie uku przez zjonizowanie przestrzeni ukowej
Prawidowe i spokojne przenoszenie kropli z elektrody do jeziorka ciekego metalu
Ochrona kropli oraz jeziorka ciekego metalu przed wpywami atmosferycznymi (N2, H2, O2)
Gwarantowad prawidowy skad chemiczny spoiny (dostarczad wypalone podczas spawania
dodatki stopowe)
Wytworzyd uel, ktrego zadaniem jest ksztatowanie lica spoiny oraz spowolnienie
stygnicia spoiny i ochrona
rdze metalowy
otulina
krople spoiwa
krople topnika
zuzel
warstwa ochronna
gazw i par
py nne jeziorko
spoina
Formowanie spoiny przy spawaniu elektrycznym ukowym elektroda otulon
Podczas spawania topi si rdze elektrody i w postaci kropel przenoszony jest do
spoiny. Znaczne siy dziaajce w uku elektrycznym na krople spoiwa powoduje, e
mona prowadzi spawanie w dowolnej pozycji, take z dou do gry.
Przy spawaniu stali wglowej rdze (drut) wykonany jest najczciej ze stali ST3S.
Topi si take otulina elektrody. Cz stopionej otuliny odparowuje tworzc
oson uku, cz w postaci kropel opada na jeziorko spoiny
POZYCJE SPAWALNICZE pooenie elektrody
wzgldem spoiny w przestrzeni
-Naboczna (styk podogi ze cian)
-Nacienna
-Pionowa
-Okopowa
-Puapowa
Podolna jedyna pozycja swobodna
PRZYGOTOWANIE BRZEGW DO SPAWANIA ROWKI SPAWALNICZE
Przed przystpieniem do spawania materia musi by przygotowany tzn. odpuszczony,
oczyszczony i zukosowany. Musz by usunite zabrudzenia mechaniczne: farba,
korozja, smary, brudy tuste i wykonany rowek spawalniczy (gwarantuje to wytrzymao
spoiny). Spoina czoowa (zcze doczoowe) blachy przycite na rwno

Rowek V - przetopiony przez ca grao,
grubsza blacha
Rowek Y kt, prg
Rowek U blachy grube
Rowek X spawanie dwustronne
Rowek 2U
Spoina czoowa (zcze doczoowe)
blachy przycite na rwno
Spoiny pachwinowe
Rowek 1/2Y
Rowek K rowek dwustronny
Rowek J
Rowek B
Rowek 1/2V
Ksztat i wymiary ukosowania zale od zastosowanej metody spawania
i od gruboci czonych przedmiotw w miejscu czenia. Na rysunku
przedstawiono przykady, zalecanego przez PN-EN 29692, uksztatowania
brzegw przy spawaniu ukowym elektrodami otulonymi.

0 3
<
1
4
1 4 1 4
1 4
1 4
<
1
3
0
2
0
2
40 60
o
6 8
3
8
5
4
0
3
1
0
60
o
>
1
2
>
1
0
podkadka
40 60
o
8 12
o
2
4
Przykady przygotowania brzegw blach do spawania ukowego
elektrodami otulonymi
BUDOWA ZCZA SPAWANEGO
1. Strefa metalu rodzimego jest czci materiau spawanego, ktra pod wpywem
spawania nie ulega zmianom chemicznym ani takiemu nagrzaniu, ktre by wywoao
zmiany w budowie krystalicznej materiau.
2. Strefa wpywu ciepa zwana inaczej stref przejciow, jest to ta cz materiau,
ktra nie ulega zmianom chemicznym, ale zostaa nagrzana do tak wysokiej
temperatury, e nastpia zmiana struktury materiau.
3. Strefa wtopienia jest to stosunkowo wska strefa materiau rodzimego, ktry uleg
podczas spawania przetopieniu, w wyniku czego nastpio czciowe wymieszanie si
materiau spoiwa z materiaem rodzimym.
4. Strefa spoiny cz zcza, ktra powstaa gwnie z materiau spoiwa, ktry
przeszed w czasie spawania w stan pynny, a nastpnie zakrzep w spoinie.
33
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Rodzaje spoin
W zalenoci od potrzeby mona stosowad rne rodzaje spoin:
34
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Rodzaje spoin
W zalenoci od wzajemnego uoenia czonych elementw poczenia
spawane mog byd:
Jonizacja przestrzeni midzyelektrodowej
Wpyw rodzaju prdu i biegunowoci uku na
rozdzia ciepa
Odrywanie kropli stopionego metalu od
kooca drutu elektrodowego
Przenoszenie zwarciowe
Przenoszenie bezzwarciowe
40
POCZENIA
Poczenia nierozczne - spawane


Zalety i wady poczeo spawanych
Zalety:
1. Wzgldnie niski koszt urzdzeo i samego procesu spawania.
2. Krtki czas wykonywania poczenia.
3. atwod wprowadzania zmian konstrukcyjnych.
4. Stosunkowo dua szczelnod poczeo spawanych.
5. Moliwod czenia elementw o rnych rozmiarach.
Wady:
1. Zalenod jakoci poczenia (spoiny) od umiejtnoci i starannoci
spawacza (przy spawaniu rcznym).
2. Moliwod wystpienia odksztaceo cieplnych mogcych powodowad
pknicia lub inne uszkodzenia czonych czci.
3. Trudnod lub niemonod czenia czci wykonanych z rnych
materiaw.
Pkanie pocze spawanych
Pkanie pocze spawanych zachodzi, jeeli w zczu wystpuj
naprenia oraz czynniki i okolicznoci powodujce zmniejszenie
zdolnoci materiau do przenoszenia napre. Wystpowanie
napre jest warunkiem koniecznym do powstawania i rozwoju
pkni. Przy spawaniu w zczu zawsze wystpuj naprenia
wasne, spowodowane nierwnomiernym nagrzaniem elementw
w okresie formowania spoiny. Na zcze przewanie dziaaj
obcienia zewntrzne. Siy i momenty zewntrzne powoduj
zwikszenie lub zmniejszenie tych napre. Jednak, wobec
wystpowania napre wasnych, bez przykadania obcie
zewntrznych, mog nastpi pknicia, jeeli w spoinie lub w
strefie wpywu ciepa wystpuj niekorzystne czynniki i warunki.
Rne przypadki pkania: pkanie na gorco, na zimno, pkanie
lamenarne, pkanie kruche, znajduj wytumaczenie w
wystpowaniu okrelonych czynnikw i warunkw
Pkanie na gorco
Pkanie na gorco zachodzi w temperaturze solidusu, w warunkach krystalizacji spoiny
(wspistnienie fazy staej i ciekej). Dla stali konstrukcyjnych bdzie to temperatura
okoo 1300C, lecz w przypadku wystpowania niskotopliwych zwizkw pkanie moe
nastpi poniej temperatury 1000C. Pknicia na gorco przebiegaj midzy ziarnami
(krysztaami). Maj przebieg skomplikowany i usytuowane s najczciej w pobliu osi
spoiny i rwnolegle do niej (prostopadle do kierunku odprowadzania ciepa)
Przyczyny powstawania pkni na gorco
Do najwaniejszych czynnikw sprzyjajcych pkaniu na gorco nale:
Wystpowanie szkodliwych domieszek (siarka, fosfor, ow, bor, cyna, cynk), tworzcych
niskotopliwe eutektyki obniajce midzykrystaliczn spjnod spoiny w czasie krzepnicia.
Eutektyka tych pierwiastkw wydziela si na granicach ziaren. Najbardziej niebezpieczna jest
siarka tworzca eutektyk Fe-FeS o temperaturze krzepnicia 988C. Powoduje to zmniejszenie
pola powierzchni czynnego przekroju, przenoszcego naprenia. Koncentracja napreo
wywoana miejscowymi zmianami przekroju moe spowodowad wzrost wartoci napreo i w
efekcie moe doprowadzid do zainicjowania pknicia.
Dugi czas krzepnicia. Zachodzi tu podobieostwo do omwionego wpywu szkodliwych
domieszek. Powierzchnia przekroju przenoszcego naprenia jest zmniejszona z powodu
wystpowania obszarw fazy ciekej. Dodatkowo, przy stosunkowo powolnym rozwoju fazy
staej, pogbia si niekorzystna relacja midzy narastaniem wewntrznych si rozcigajcych i
wzrostem pola powierzchni czynnego przekroju spoiny.
Niewaciwy ksztat spoiny sprzyjajcy kumulacji zanieczyszczeo w okrelonym miejscu lub
powodujcy zwikszenie napreo rozcigajcych. Za najkorzystniejszy, zmniejszajcy zagroenie
powstawania pknid na gorco, jest uznawany ksztat okrelony przez wspczynnik ksztatu
spoiny = 1 (wspczynnik ksztatu spoiny jest stosunkiem najwikszej szerokoci do
wysokoci spoiny, = B/H),
Wpyw ksztatu spoiny na rozwj pkni na gorco
Przeciwdziaanie pkaniu na gorco
Przeciwdziaanie pkaniu na gorco mog byd nastpujce;
modyfikacja skadu chemicznego stopiwa w celu zawenia zakresu temperatur krystalizacji
stopionej spoiny i podwyszenia zdolnoci do odksztaceo plastycznych w wysokich
temperaturach;
stosowanie stali i stopiwa o maksymalnym ograniczeniu szkodliwych domieszek: siarki, fosforu,
a take innych domieszek tworzcych niskotopliwe eutektyki, np. oowiu. Zawartod S i P nie
powinna przekraczad 0,04%. Im wyszej jakoci jest stal, tym nisza jest zawartod domieszek
szkodliwych i tym staranniej przestrzegane s parametry technologiczne procesu wytopu stali, a
take bardziej dokadny jest system kontroli jakoci stali. Dlatego pkanie na gorco wystpuje
czciej w stalach wglowych zwykej jakoci ni w stalach wglowych wyszej jakoci i
niskostopowych;
stosowanie stopiwa zawierajcego pierwiastki wice siark, np. Mn, ktry wie siark w
trudno topliwy siarczek manganu MnS;
zachowanie odpowiedniego ksztatu spoiny;
unikanie sztywnego zamocowania czci spawanych.
Pkanie na zimno
Pkanie na zimno zczy stalowych wystpuje
w stalach skonnych do hartowania. Pkanie
nastpuje poniej temperatury pocztku
przemiany martenzytycznej tj. okoo 200C.
Pknicia zimne powstaj w SWC lub w
spoinie, zalenie od hartownoci materiau w
tych obszarach. Maj przebieg prostoliniowy i
s ukierunkowane prostopadle lub rwnolegle
do osi spoiny. Ich dugo moe waha si od
kilku mikronw do kilkudziesiciu milimetrw.
Pknicia przebiegaj przez ziarna. Inicjacja
pkni moe wystpi zaraz po spawaniu i ze
znacznym opnieniem dochodzcym do
czterdziestu godzin (prbki pocze
spawanych powinno si bada po czasie nie
mniejszym ni 24 godziny od momentu
zakoczenia spawania
Rozwj pknid na zimno uwarunkowany jest:
wartoci rozcigajcych napreo wasnych w spoinie,
spowodowanych nierwnomiernym nagrzewaniem elementw czonych,
napreo powstajcych wskutek przemian strukturalnych (przemiana
austenitu w martenzyt) i napreo miejscowych, spowodowanych
ewentualnym wydzielaniem w mikroobjtociach wodoru wywierajcego na
otoczenie due cinienie;
zdolnoci materiau do odksztaceo plastycznych i poprawnoci zcza
(pory, wtrcenia niemetaliczne).
Podstawowym czynnikiem decydujcym o zagroeniu powstawaniem pknid
na zimno jest udzia w stopie pierwiastkw zwikszajcych zdolnod do
hartowania. Taka skonnod wystpuje, gdy zawartod przekracza 0,2% C i
ronie ze Wzrostem zawartoci wgla. Zdolnod do hartowania zwiksza take
udzia wielu pierwiastkw dodawanych do stali stopowych: chrom, nikiel,
wanad i inne.
Powstawaniu pknid na zimno sprzyja take szybkie odprowadzenie ciepa.
Dlatego wiksze zagroenie powstawania tych pknid bdzie w przypadku
spawania grubych elementw.
Przyczyny powstawania pknid na zimno
Zapobiegad powstawaniu pknid na zimno w stali wykazujcej skonnod do hartowania
mona przez:
zmniejszenie szybkoci studzenia wskutek zwikszenia energii liniowej spawania lub przez
podgrzanie zcza przed spawaniem i powolne studzenie po spawaniu;
przeprowadzenie obrbki cieplnej przed i po spawaniu. Najprostsza obrbka cieplna polega
na podgrzaniu zcza przed spawaniem i przetrzymaniu zcza po spawaniu w temperaturze
150-200C przez okoo 1 godzin. Operacja ta uatwia wydzielenie wodoru ze spoiny. Bardziej
kompleksowe oddziaywanie na spoin osiga si, stosujc zaraz po spawaniu wyarzanie
odprajce, wymagajce wygrzewania zcza w temperaturze 550-650C: Operacj t naley
rozpoczd zanim temperatura spoiny spadnie poniej 100C. Wyarzanie odprajce powoduje
zmniejszenie napreo wasnych i wydzielenie wodoru ze spoiny. Zastosowanie tej operacji jest
jednak ograniczone do elementw o niezbyt duych wymiarach;
stosowanie elektrod niskowodorowych, zasadowych, o duej plastycznoci spoiwa. Ze
wzgldu na higroskopijnod otuliny elektrody przed spawaniem powinny byd starannie
wysuszone;
stosowanie metod ograniczajcych przenikanie wodoru do spoiny spawane w osonie gazowej
metodami MAG, MIG, TIG;
lune usytuowanie elementw czonych i odpowiedni kolejnod spawania w przypadku
konstrukcji wymagajcej spawania w wielu miejscach. Sztywne zamocowanie lub
nieodpowiednia kolejnod spawania powoduj wzrost napreo rozcigajcych w zczu,
wskutek dodatkowego obcienia zewntrznego wynikajcego z przeciwdziaania swobodnemu
odksztacaniu konstrukcji (trzeba jednak zaznaczyd, e brak zamocowania czonych elementw
powoduje zmniejszenie dokadnoci wymiarowej i ksztatowej ich wzajemnego usytuowania. W
praktyce wic ten sposb zapobiegania stosowany jest w sporadycznych przypadkach).
Pkanie lamenarne
Pkanie lamenarne jest szczeglnym przypadkiem pkania wywoanego
przez spawanie. Objawia si w postaci charakterystycznego tarasowego
rozwarstwienia w materiale rodzimym czonych czci, usytuowanego
najczciej w SWC.
Materiay stalowe walcowane, a wic blachy, pyty, prty, ksztatowniki maj
struktur o wyranym ukierunkowaniu. Anizotropowoci struktury
odpowiada zrnicowanie waciwoci mechanicznych. Dla blach
stalowych wytrzymao na rozciganie R
m
w kierunku prostopadym do
powierzchni blachy jest okoo 40% mniejsza od wytrzymaoci R
m
w
kierunku zgodnym z kierunkiem walcowania. Spoina spowoduje powstanie
napre rozcigajcych take w kierunku prostopadym do kierunku
wkien i do powierzchni blachy. Prawdopodobiestwo pkni zwiksza
si ze wzrostem zanieczyszcze niemetalowych, np. siarczkw. W czasie
walcowania zanieczyszczenia zostaj rozcignite wzdu wkien, tworzc
niecigoci struktury metalicznej. Pknicia lamelarne najczciej
uzewntrzniaj si po przyoeniu napre zewntrznych. Powstaje
charakterystyczne, wzdune rozdarcie materiau.
Pkanie lamelarne: a) usytuowanie pkni;
b) zapobieganie powstawaniu pkni przez podpawanie
Najskuteczniejszym sposobem unikania pkni lamelarnych
jest stosowanie stali o wysokim stopniu czystoci. Pkniciom
tym mona take zapobiega, stosujc podpawanie, a take
spoiwo o podwyszonej plastycznoci i o obnionych
waciwociach wytrzymaociowych.
Pkanie kruche
Pkanie kruche nastpuje, gdy materia nie ma zdolnoci do odksztace
plastycznych. Materia kruchy, po przyoeniu obcie zewntrznych,
odksztaca si sprycie, a do chwili osignicia napre powodujcych
utrat spjnoci materiau, tj. a do osignicia napre rwnych
wytrzymaoci na rozciganie R
m
. Zdolno do odksztace plastycznych
materiau plastyczno-sprystego, a takim materiaem jest stal, maleje ze
spadkiem temperatury. W pewnej temperaturze, zwanej temperatur
kruchoci, zdolno do odksztace plastycznych spada do zera. Pkanie
kruche rozwija si nagle i moe osign dugo do kilkunastu metrw.
Pkanie kruche konstrukcji spawanej nastpi jeeli:
1. Materia utraci zdolno do odksztace plastycznych, przeszed w stan
kruchy. W stalach konstrukcyjnych taki stan moe by spowodowany
obnieniem temperatury.
2. W zczu wystpuj naprenia rozcigajce wasne lub spowodowane
obcieniem zewntrznym.
3. W obszarach dziaania napre wystpuj karby geometryczne,
spowodowane wadami spoiny lub niewaciw konstrukcj zcza
spawanego.
Czynniki sprzyjajce powstawaniu pknid kruchych
Wartod temperatury kruchoci zaley od wielu czynnikw charakteryzujcych stan materiau.
Skonnod stali do pkania kruchego bardzo silnie zaley od stopnia odtlenienia i odgazowania.
W stalach nieuspokojonych kruchod materiau moe wystpid przy temperaturze powyej 0C,
nawet przy temperaturze okoo 30C. W szczeglnoci na podwyszenie temperatury kruchoci
wpywa wystpowanie karbw oraz zgniot, wywoany obrbk plastyczn na zimno. Take
spawanie porednio lub bezporednio moe przyczynid si do stworzenia warunkw
sprzyjajcych rozwojowi pknid kruchych.
Przeciwdziaanie powstawaniu pknid kruchych
Podstawowym wskazaniem jest stosowanie stali uspokojonej. Korzystnie wpywa take
drobnoziarnista struktura i brak skonnoci do starzenia. Mona to osignd, wprowadzajc do
stali pierwiastki zwikszajce liczb zarodkw krystalizacji, np. wanad, a przede wszystkim
aluminium, powodujce poza rozdrobnieniem take odtlenienie i zwikszenie odpornoci na
starzenie.
Unikanie zgniotu materiau. Cicie na noycach w celu przygotowania brzegw blachy do
spawania wprowadza miejscowe umocnienie materiau i staje si jedn z przyczyn kruchoci. W
przypadku bardzo odpowiedzialnych konstrukcji naley usund warstw umocnion, stosujc
frezowanie lub obrbk ciepln, np. normalizowanie.
Unikanie karbw geometrycznych. Naley starannie wykonad spoiny, bez takich wad jak
podtopienie czy brak przetopu, wprowadzajcych karby do zcza. Bardzo grone s zimne
mikropknicia. W istocie s one bardzo ostrymi karbami, od ktrych moe nastpid rozwj
kruchego pknicia. Najwiksze zagroenie wnosz ostre karby, usytuowane prostopadle do
kierunku dziaania napreo rozcigajcych.
Pkanie zmczeniowe
Pkanie zmczeniowe jest spowodowane obcieniem konstrukcji
napreniami zmieniajcymi si w czasie. Wytrzymao zmczeniowa zaley
od charakteru i wartoci obcie zmiennych, rodzaju materiau, geometrii
elementw i stanu napre wasnych. Przy spawaniu najczciej stosuje si
spoiwo o waciwociach wytrzymaociowych nieco wyszych od materiau
rodzimego czonych czci. Tote przy prbie statycznego rozcigania prbki
spawanej rozerwanie wystpi przewanie poza spoin, w materiale rodzimym.
Natomiast przy obcieniu zmczeniowym pkanie wystpuje najczciej w
obszarze krawdzi nadlewu spoiny lub w spoinie, jeeli s w niej zlokalizowane
wady. Na og wytrzymao zmczeniowa poczenia spawanego jest nisza
ni materiau rodzimego.
Zasadniczymi przyczynami mniejszej wytrzymaoci zmczeniowej poczenia
spawanego s: dziaanie spoiny jako karbu i wystpowanie rozcigajcych
napre wasnych. Przy spawaniu, poza przypadkiem spoiny czoowej, nie
mona unikn karbu, a wic nie mona unikn spitrzenia napre.
Wspczynnik spitrzenia napre
K
zaley od wysokoci lica i promienia
przejcia, okrelonego na powierzchni zewntrznej, na styku materiau
rodzimego i spoiny. Dla spoin czoowych wynosi od 0 do 3, a w przypadku
innych pocze spawanych moe dochodzi do 7
Spitrzenie napre w zczu: a) doczoowym; b) krzyowym
Zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej pocze spawanych jest moliwe tylko w
ograniczonym zakresie. Podejmowane dziaania maj na celu zmniejszenie
wspczynnika spitrzenia napre i usunicie niekorzystnych rozcigajcych napre
wasnych. Zmniejszenie wspczynnika spitrzenia napre mona osign
odpowiednio ksztatujc spoin w procesie spawania lub w drodze obrbki skrawaniem,
a take przez agodn zmian przekrojw czonych czci. Zeszlifowujc lico i gra
poczenia doczoowego mona cakowicie usun karb geometryczny.
Na rys. pokazano przykad zwikszenia wytrzymaoci poczenia krzyowego przez
zastpienie spoin pachwinowych spoinami czoowymi. Na spitrzenie napre duy
wpyw maj niuanse ksztatu w miejscach zmiany przekroju. Zwikszenie promienia
przejcia pozwala na znaczne zmniejszenie maksymalnej wartoci napre.
TIG/WIG
W metodzie TIG (zwanej te GTAW Gas Tungsten Arc Welding) jest stosowana
nietopliwa elektroda wolframowa. Elektroda, uk i obszar przylegy do jeziorka
ciekego metalu s chronione przed atmosfer przez obojtny gaz osonowy. Jeeli
jest wymagane uycie spoiwa, to materia dodatkowy wprowadza si przy czoowej
krawdzi jeziorka ciekego metalu.
uk jarzy si midzy kocem elektrody wolframowej a metalem rodzimym zcza.
Elektroda si nie stapia, ,a spawacz utrzymuje sta dugo uku. Warto
natenia prdu jest nastawiana na rdle prdu. Spoiwo zwykle jest dostpne w
postaci drutu o dugoci 1m. Doprowadza si je w miar potrzeby do przedniego
brzegu jeziorka. Jeziorko jest osaniane przez gaz obojtny wypierajcy powietrze
z obszaru uku. Jako gaz ochronny najczciej stosowany jest argon.
Jest to jedna z metod spawania ukowego za pomoc elektrody nietopliwej w
osonie gazw obojtnych (Ar, He, Ar + He). Nazwa TIG pochodzi od nazwy
angielskiej Tungsten Inert Gas. W niemieckiej literaturze spotyka si nazw WIG
- Wolfram Inert Gas.
Za pomoc metody TIG uzyskuje si niezwykle czyste, wysokiej jakoci
zcza. Poniewa w procesie nie powstaje uel, jest wyeliminowane ryzyko
zanieczyszczenia spoiny jego wtrceniami, a i gotowa spoina praktycznie nie
wymaga adnego czyszczenia. Metoda ta nadaje si do spawania niemal
wszystkich metali, przy czym proces moe by prowadzony rcznie lub w
sposb zautomatyzowany. Metoda TIG jest najczciej stosowana do
spawania stopw aluminium oraz do spawania stali nierdzewnych, gdzie
jednorodno zcza ma krytyczne znaczenie. Jest szeroko wykorzystywana
w przemyle nuklearnym, chemicznym, lotniczym i spoywczym. Metod TIG
mona stosowa we wszystkich pozycjach spawalniczych, zalet tej metody
jest to, e bardzo atwo formuje si gra, jest to szczeglnie wane podczas
spawania jednostronnego rur i zbiornikw.
Temperatura topnienia aluminium - 680C
Temperatura topnienia tlenkw aluminium Al
2
CO
3
- 2050C
Temperatura topnienia wolframu - 3370C
Istota spawania metod TIG:
uk jarzy si midzy elektrod nietopliw (wolframow) a przedmiotem spawanym.
Elektrod, uk i jeziorko ciekego metalu, a take zakrzepy metal spoiny osania
strumie argonu lub helu, albo ich mieszaniny. Spoiwo w postaci prta doprowadza
si pod ktem 15, stapia si ono w uku tak jak ma to miejsce podczas spawania
gazowego. Spoiwo moe by te doprowadzane w sposb cigy pod postaci drutu
odwijanego z bbna. Spawanie mona prowadzi take bez dodatku spoiwa. Sposb
spawania zaley od gruboci czonych elementw. Blachy o gruboci do 5 mm
spawa si jednociegowo.
Pord elektrod nietopliwych najbardziej przydatna okazaa si elektroda wolframowa
o rednicy 0,5 - 8 mm. Trwao elektrody jest tym wysza, im czystsza chemicznie
jest elektroda. Dodatki takie jak dwutlenek toru (ThO
2
) lub dwutlenek ceru (CeO
2
) do
elektrody wolframowej wpywaj na atwiejsze zajarzenie uku oraz jego stabilno.
rednia ywotno takiej elektrody to 40 godzin.
Charakterystyka metody
Obecnie spawanie TIG jest jednym z podstawowych procesw wytwarzania
konstrukcji, zwaszcza ze stali wysokostopowych, stali specjalnych, stopw niklu,
aluminium, magnezu, tytanu i innych. Spawa mona w szerokim zakresie gruboci
zczy, od dziesitnych czci mm do nawet kilkuset mm. Spawanie TIG prowadzone
moe by prdem staym lub przemiennym.
Parametry spawania
Podstawowymi parametrami spawania TIG s:
Rodzaj i natenie prdu,
Napicie uku,
Prdko spawania,
Rodzaj i natenie przepywu gazu ochronnego,
Rodzaj materiau i rednica elektrody nietopliwej,
rednica (wymiary) materiau dodatkowego.
Spawanie TIG przeprowadzone moe by prdem
staym oraz prdem przemiennym.
Podstawowe gazy ochronne
Rodzaj metalu spawanego Rodzaj procesu spawania Rodzaj gazu ochronnego Opis podstawowych wasnoci
Aluminium i stopy
aluminium
Rczne Ar atwe zajarzenie uku i dua czysto spoiny
Automatyczne He , He+Ar
Due prdkoci spawania, moliwo spawania bez
podgrzewania wstpnego
Magnez i stopy magnezu
Grubo zcza poniej
1,5mm
Ar atwo regulacji przetopienia i dua czysto spoiny
Grubo zcza powyej
1,5mm
He
Dobre przetopienie, najlepsze wyniki przy spawaniu
prdem staym
Stal wglowa
Rczne Ar
atwo regulacji ksztatu spoiny i zajarzenia uku,
moliwo spawania we wszystkich pozycjach
Automatyczne Ar+He Zwikszone przetopienie i szybko spawania
Stale Cr-Ni Austenityczne
Rczne Ar Uatwiona regulacja przetopienia cienkich blach
Automatyczne
Ar+He Zwikszona gboko przetopienia i szybko spawania
Ar+max 35% H2
Unika si podtopie, wymagane jest mniejsze natenie
przepywu ni czystego Ar
He
Najwiksze gbokoci przetopienia i energie liniowe
spawania
Cu, Ni i ich stopy Rczne i automatyczne
Ar
Dua atwo spawania cienkich blach i ciegw
graniowych cienkich rur
Ar+He Zapewnione wysze energie liniowe spawania
He
Moliwo spawania grubych blach z duymi
prdkociami bez podgrzewania wstpnego
Tytan i jego stopy Rczne i automatyczne
Ar Dua czysto spoiny
He
Wiksza gboko przetopienia przy spawaniu grubych
blach
Podstawowymi wasnociami fizycznymi gazw ochronnych, decydujcymi o ich
wpywie na proces spawania TIG, s:

potencja jonizacji
przewodnictwo cieplne
ciar waciwy
punkt rosy
dysocjacja i rekombinacja gazu
potencja jonizacji
przewodnictwo cieplne
ciar waciwy
punkt rosy
dysocjacja i rekombinacja gazu
Potencja jonizacji gazu ochronnego decyduje o atwoci zajarzenia uku,
przewodzeniu prdu przez uk(opornoci uku) i o napiciu uku.
Przewodnictwo cieplne gazu ochronnego decyduje o ksztacie ciegu spoiny.
Ciar waciwy gazu decyduje o stopniu ochrony jeziorka spawalniczego.
Punkt rosy gazu ochronnego - okrela koncentracje wody w gazie. Im niszy jest
punkt rosy, tym nisza jest zawarto wody, a przez to mniejsze niebezpieczestwo
tworzenia si pcherzy gazowych w spoinie.
Materia dodatkowy

Materia dodatkowy do spawania TIG moe mie posta drutu, paeczki, tamy lub
wkadki stapianej bezporednio w zczu. Do spawania rcznego stosowane s druty
lub prty proste o rednicy 0,5 - 9,5 mm i o dugoci 500-1000mm. Jako materiay
dodatkowe do spawania TIG w wikszoci przypadkw stosowane s materiay o tym
samym skadzie chemicznym, co spawany materia. W niektrych przypadkach
konieczne jest zastosowanie materiau dodatkowego o wyranie rnym skadzie
chemicznym od spawanego materiau. I tak np. do spawania stali odpornych na
korozj typu 9% Ni stosuje si stopy niklu; mosidze spawa si brzami
aluminiowymi, fosforowymi lub krzemowymi. Zazwyczaj dy si jednak do tego, aby
materia dodatkowy mia lepsze wasnoci ni materia spawany.

Urzdzenia do spawania TIG

Prostowniki tyrystorowe lub inwersyjne,
Transformatory spawalnicze,
rda zasilania stosowane powszechnie do spawania elektrodami otulonymi s
stosowane do spawania TIG po wyposaeniu stanowiska spawalniczego w
dodatkowe zespoy.(rys 9). Poza skadanymi stanowiskami uywa si te rde
zasilania wyposaonych we wszystkie zespoy, speniajce funkcje pomocnicze
montowane we wsplnej obudowie. Takie urzdzenia s przeznaczone tylko do
spawania metod TIG.
SPAWANIE W OSONIE GAZU:
OBOJTNEGO
MIG - METAL INERT GAS
I
AKTYWNEGO
MAG - METAL ACTIVE GAS

Inne nazwy- spawanie ukowe w osonie gazowej, spawanie
pautomatyczne, spawanie w osonie CO2.
Sposb pracy - rczny, z moliwoci uycia mechanicznego
przemieszczania prowadnika elektrody.
rdo ciepa - uk elektryczny.
Osona jeziorka - gaz nie reagujcy z metalem spawanym.
Zakres natenia prdu - 60 - 500A.
Moc cieplna 1-25kJ/s.
W metodzie MIG/MAG uk elektryczny jarzy si midzy metalow elektrod, majc
posta cigego drutu, a spawanym materiaem. uk i jeziorko ciekego metalu s
chronione strumieniem gazu obojtnego lub aktywnego. Metoda nadaje si do
spawania wikszoci materiaw; s oferowane druty elektrodowe odpowiednie dla
rnych metali.
Metoda MIG/MAG jest metod uniwersaln pozwalajc uzyskiwa stopiwo z bardzo
du szybkoci i we wszystkich pozycjach. Jest szeroko stosowana do spawania
cienkich i rednich elementw stalowych oraz do spawania stopw aluminium,
zwaszcza gdy jest wymagana dua wydajno spawania rcznego. Wprowadzane
druty rdzeniowe coraz czciej s wykorzystywane do spawania duych konstrukcji
stalowych.
Spawanie odbywa si w osonie gazu za pomoc elektrody topliwej. Drut podawany
jest za pomoc podajnika przez kocwk prdow do miejsca spawania. Drut
przechodzi przez dysz, do ktrej doprowadzany jest gaz osonowy. Gaz wypywajc
z dyszy zabezpiecza przestrze uku przed dostpem powietrza. Drut elektrodowy
stapiajc si tworzy materia dodatkowy, z ktrego cznie z ciekym metalem
nadtopionych brzegw spawanych elementw powstaje spoina.
Charakterystyka metody
Spawanie MIG/MAG prowadzone moe by prdem staym lub przemiennym we
wszystkich pozycjach. Obecnie prawie wycznie stosuje si spawanie MIG/MAG
prdem staym z biegunowoci dodatni. Spawanie prowadzone jest jako
pautomatyczne zmechanizowane, automatyczne lub w sposb zrobotyzowany.
Dziki duej uniwersalnoci procesu, atwo regulacji , spawanie MIG/MAG pozwala
na wykonywanie rnorodnych konstrukcji z rnych metali i stopw w warunkach
warsztatowych i montaowych, we wszystkich pozycjach.
Podstawowymi parametrami spawania MIG/MAG s:

Rodzaj i natenie prdu(prdko podawania drutu),
Napicie uku,
Prdko spawania,
Rodzaj i natenie przepywu gazu ochronnego,
rednica drutu elektrodowego,
Dugo wolnego wylotu elektrody,
Prdko podawania drutu elektrodowego,
Pochylenie zcza lub elektrody.
Gaz ochronny
Gaz ochronny - decyduje o sprawnoci osony obszaru spawania, ale i o sposobie
przenoszenia metalu w uku, prdkoci spawania i ksztacie spoiny.
Gazy obojtne, argon i hel, cho doskonale chroni cieky metal spoiny przed
dostpem atmosfery, nie s odpowiednie we wszystkich zastosowaniach spawania
MIG/MAG
Gaz ochronny Dziaanie chemiczne Spawane metale
Ar obojtny Zasadniczo wszystkie metale poza stalami wglowymi.
He obojtny
Al., Cu, stopy Cu, stopy Mg, zapewniona dua energia
liniowa spawania.
Ar+20-80% He obojtny
Al., Cu, stopy Cu, Mg, zapewnione due energie liniowe
spawania, maa przewodno cieplna gazu.
N2 redukujcy Spawanie miedzi z du energi liniow.
Ar+20-25% N2 redukujcy
Spawanie miedzi z du energi liniow uku, lepsze
jarzenie si uku ni w osonie 100% N2.
Ar+1-2% O2 sabo utleniajcy
Zalecana gwnie do spawania stali odpornych na
korozj i stali stopowych.
Ar+3-5% O2 utleniajcy Zalecana do spawania stali wglowych i niskostopowych.
CO2 utleniajcy Zalecana wycznie do spawania stali niskowglowych.
Ar+20-50% CO2 utleniajcy
Zalecana wycznie do spawania stali wglowych i
niskostopowych.
Ar+10% CO2+5% O2 utleniajcy
Zalecana wycznie do spawania stali wglowych i
niskostopowych.
CO2+20% O2 utleniajcy
Zalecana wycznie do spawania stali niskowglowych i
niskostopowych.
90% He+7,5% Ar
+2,5% CO2
slabo utleniajcy Stale odporne na korozj.
60% He+35% Ar+5%CO2 utleniajcy Stale niskostopowe o wysokiej udarnoci.
Spawanie plazmowe
Metoda spawania plazmowego (PAW Plasma Arc Welding) jest bardzo
podobna do metody TIG. W zasadzie stanowi jej rozszerzenie, majce na
celu zwikszenie wydajnoci procesu.
W procesie spawania plazmowego s wykorzystywane dwa osobne
strumienie gazu: gaz plazmowy, ktry przepywa otaczajc elektrod
wolframow i ktry tworzy sup uku plazmowego, oraz gaz osonowy, ktry
chroni jeziorko ciekego metalu.
. Jako gazu plazmowego najczciej stosuje si argon. Jego wydatek jest
niewystarczajcy do skutecznej ochrony spoiny, tote dodatkowo
doprowadza si gaz osonowy i czsto jest nim rwnie argon.
Spawanie plazmowe z tzw. oczkiem (natenie prdu spawania przekracza
100 A), w ktrym uk plazmowy przenika przez ca grubo spawanego
materiau. Odmiana ta jest szeroko stosowana, gdy trzeba uzyska zcza
wysokiej jakoci, w przemyle lotniczym (take w konstrukcjach
kosmicznych), przetwrczym, chemicznym i petrochemicznym.
Spawanie plazmowe
Spawanie plazmowe ukiem zalenym:
1 elektroda, 2 strumie plazmy,
3 dysza plazmowa, 4 gaz plazmowy,
5 dysza gazu ochronnego,
6 gaz ochronny, 7 osona gazowa,
8 stopiony metal, 9 spoina
Przygotowanie brzegw do spawania plazmowego
Spawanie plazmowe prowadzi si najczciej bez dodawania spoiwa.
Polega na uzyskaniu trwaego poczeniu poprzez nadtopienie czonych
brzegw. Wymaga to dobrego dopasowania czonych brzegw.
Spawanie ukiem krytym
Podczas spawania ukiem krytym (SAW Submerged Arc Welding) uk
elektryczny jarzy si midzy spawanym materiaem a kocem topliwej
elektrody i jest niewidoczny, gdy jest pokryty warstw granulowanego
topnika (std nazwa metody). Cz topnika ulega stopieniu tworzc
ochronn warstw ula pokrywajc spoin. Pozostay topnik jest zbierany
do ponownego uytku.

Proces spawania ukiem krytym jest zasadniczo realizowany za pomoc w
peni zautomatyzowanego sprztu, aczkolwiek s dostpne rcznie
prowadzone uchwyty. W celu zwikszenia wydajnoci moe zosta
zastosowane rozwizanie z kilkoma elektrodami. Metoda ta, dziki bardzo
duej szybkoci stapiania, szczeglnie dobrze nadaje si do wykonywania
dugich prostoliniowych zczy w pozycji podolnej. Jest szeroko stosowana w
produkcji zbiornikw cinieniowych, w zakadach chemicznych, do
wytwarzania duych konstrukcji, w pracach naprawczych oraz w przemyle
stoczniowym.
Spawanie ukiem krytym
Spawanie ukiem krytym: 1 materia rodzimy, 2 drut elektrodowy,
3 uk elektryczny, 4- jeziorko spoiny, 5 spoina, 6 sproszkowany topnik,
7 pynna warstewka ula, 8 uel w stanie staym, 9 strefa gazowa,
10 doprowadzenie topnika
Spawanie elektroulowe
W pierwszej fazie procesu spawania elektroulowego (ESW Electroslag
Welding) jest zajarzany uk elektryczny midzy elektrod i spawanym
materiaem. Topnik przykrywajcy obszar zcza zaczyna si topi i powstaje
jeziorko pynnego ula, ktrego gboko si powiksza. Gdy temperatura
ula wzronie i tym samym zwikszy si jego przewodno elektryczna, uk
zganie, a prd elektryczny bdzie przepywa przez pynny uel. Poniewa
pynny uel psiada pewn rezystancj, w wyniku przepywu prdu powstaje
energia cieplna niezbdna do prowadzenia procesu spawania.
Schemat spawania elektroulowego: 1 i 2 spawane blachy, 3 spoina,
4 cieky metal, 5 cieky uel, 6 topnik, 7 elektroda, 8 ruchome nakadki,
9 rdo prdu
Spoina powstaje w przestrzeni ograniczonej staymi lub ruchomymi,
chodzonymi wod, miedzianymi nakadkami oraz powierzchniami zcza
spawanych materiaw. W trakcie procesu gowica spawalnicza
przemieszcza si pionowo w gr.
W zalenoci od gruboci spawanych materiaw moe by stosowana
jedna lub wicej topliwych elektrod. Jeeli materia jest bardzo gruby
elektroda moe by prowadzona ruchem wahadowym.

Spawanie to stosowane jest do przedmiotw o duych grubociach, w
szczeglnoci do czenia grubych blach, waw o duych rednicach. Jest
to wydajny sposb spawania. Prdko spawania moe dochodzi do
50 m/h. W praktyce ma zastosowanie wiele odmian spawania
elektroulowego.

Sab stron tej metody jest to, e uywane w niej due iloci energii
przyczyniaj si do powolnego stygnicia zcza, w wyniku czego w strefie
wpywu ciepa wystpuje duy rozrost ziarna. Udarno materiau w strefie
wpywu ciepa jest niewystarczajca, aby speni wymagania stawiane
konstrukcjom spawanym z gwarantowan odpornoci na pknicia w
niskich temperaturach, czyli z odpornoci na pknicia kruche.
Spawanie elektrogazowe (EGW Electrogas Welding) stanowi rozwinicie
metody spawania elektroulowego i przypomina j zarwno pod wzgldem
oprzyrzdowania, jak i zastosowania. Elektroda jest jednak topiona nie przez
ciepo generowane w ulu, lecz podobnie jak w metodzie MIG/MAG
przez uk spawalniczy jarzcy si w osonie gazw ochronnych. Spawanie
elektrogazowe jest uywane do materiaw o gruboci 12-100 mm, a w
przypadku materiaw grubszych elektroda jest dodatkowo prowadzona
ruchem wahadowym. Zazwyczaj wykonuje si zcze I (z odstpem),
uywane s take zcza V. Jeli s wykonywane spoiny pionowe na
przykad podczas spawania duych zbiornikw to stosujc t metod
mona znacznie ograniczy koszty w porwnaniu z ponoszonymi przy
rcznym spawaniu metod MIG/MAG.
Podobnie jak w metodzie MIG/MAG, s uywane pene druty elektrodowe i
druty rdzeniowe. Rwnie s stosowane te same gazy osonowe.
W porwnaniu ze spawaniem elektroulowym uzyskuje si mniejsz stref
wpywu ciepa i nieco lepsz udarno. Dugi wolny wylot elektrody moe by
czynnikiem korzystnym, gdy umoliwia spawanie z wiksz prdkoci,
przyczynia si do stopienia mniejszej iloci materiau spawanego i do
wprowadzenia mniejszej iloci ciepa.
Spawanie elektrogazowe
Spawanie drutami rdzeniowymi
Metoda spawania drutami rdzeniowymi
(FCAW Flux Cored Arc Welding) jest
bardzo podobna do metody MIG/MAG
zarwno pod wzgldem samego procesu, jak i
stosowanych urzdze. Elektrod nie jest
jednak peny drut, lecz rurka otaczajca rdze
z topnika. W procesie wytwarzania takiej
elektrody najpierw nadaje si paskiej
metalowej tamie ksztat U. Nastpnie s do
niej wprowadzane dodatki stopowe i topnik, po
czym tama jest zamykana za pomoc rolek
formujcych, ktre nadaj jej posta rurki.
Podobnie jak w metodzie MIG/MAG, take i tutaj jest stosowana osona gazowa
chronica stref zcza przed wpywem atmosfery. Gaz jest albo doprowadzany
osobno (i w takim wypadku elektroda nosi nazw elektrody rdzeniowej do spawania z
gazem osonowym), albo powstaje wskutek rozkadu skadnikw topnika (elektroda
samoosonowa). Zawarty w elektrodzie topnik wytwarza, oprcz gazu osonowego,
take i warstw ula chronic stygncy metal spoiny. uel ten naley pniej
usun.
Wspczesna technologia budowy konstrukcji stalowych np. statkw za pomoc
spawania wymusza stosowanie stali dobrze spawalnych. Spawalno okrela si za
pomoc odpowiednich prb technologicznych, natomiast szybk ocen spawalnoci
stali umoliwia tak zwany rwnowanik wglowy - C
e
. Jest on okrelony z pewnym
przyblieniem na podstawie skadu chemicznego (zawartoci skadnikw stopowych
stali).
Dla stali ZW - zwykej wytrzymaoci rwnowanik ma posta:
C
e
[%] = C +
Mn
/
6

gdzie:
C - procentowa zawarto wgla
Mn - procentowa zawarto manganu
Stal ZW uwaana jest za dobrze spawaln jeeli warto rwnowanika wgla nie
jest wysza ni 0,4 %.
Dla stali PW - podwyszonej wytrzymaoci rwnowanik wgla wyznaczany jest
wedug wzoru:
C
e
[%] = C +
Mn
/
6
+
(Cr + Mo + V)
/
5
+
(Ni + Cu)
/
15

gdzie:
Cr, Mo, V - czna [%] zawarto chromu, molibdenu i wanadu
Ni, Cu -czna [%] zawarto niklu i miedzi
Stal PW uwaana jest za dobrze spawaln jeeli warto rwnowanika wgla nie
jest wysza ni 0,45 %.
SPAWALNO
Zgrzewanie

Zgrzewanie to sposb czenia metali polegajcy na tym, e
czci metalowe w miejscu czenia doprowadza si przez
nagrzewanie do stanu plastycznego (ciastowatego) lub do
nadtopienia powierzchni czonych przekrojw (zgrzewanie
iskrowe) i nastpnie czy si je z zastosowaniem
odpowiedniej siy, np. przez kucie, prasowanie lub zgniatanie,
bez uywania metalu dodatkowego, tj. spoiwa. Zalenie od
rda ciepa, ktre suy do nagrzania czci czonych do
stanu plastycznego lub do nadtopienia powierzchni
czonych, rozrniamy nastpujce zasadnicze rodzaje
zgrzewania : elektryczne oporowe, tarciowe, zgniotowe i
wybuchowe.
Zgrzewanie oporowe

W procesie zgrzewania oporowego metale s czone bez
stosowania materiaw dodatkowych. Przez obszar, w ktrym
ma powsta zcze, jest przepuszczany prd elektryczny,
doprowadzany za pomoc wywierajcych nacisk elektrod.
Ilo generowanego ciepa zaley m.in. od opornoci
elektrycznej styku czonych elementw. Waciwo ta ma
istotny wpyw na przebieg procesu, od niej te pochodzi jego
nazwa.

Podstawowe odmiany technologii zgrzewania
oporowego to:
* zgrzewanie punktowe,
* zgrzewanie garbowe,
* zgrzewanie liniowe,
* zgrzewanie doczoowe zwarciowe,
* zgrzewanie doczoowe iskrowe.
Zgrzewanie
punktowe

Jest to najbardziej znana
metoda zgrzewania
oporowego. Gwnie jest
przeznaczona do spajania
arkuszy blach. Spoin tworzy
jedna lub wicej zgrzein, a
elementy s zazwyczaj
czone na zakadk. Z zasady
stosuje si elektrody punktowe
o odpowiednio dobranej
rednicy.

Zgrzewanie garbowe

Zgrzeina powstaje w miejscu punktu
kontaktowego, specjalnie uksztatowanego na
materiale roboczym. Na przykad, punktem
kontaktowym (garbem) moe by wybrzuszenie
lub piercieniowe bd wyduone wystpy
technologiczne. czenie elementw moe
odbywa si jednoczenie w kilku punktach.
Odpowiednio due elektrody obejmuj wszystkie
punkty, ktre maj zosta zgrzane w jednej
operacji. Tworzone s zcza zakadkowe lub
doczoowe.
Przykady zastosowa:
Zgrzewanie do blach rub i nakrtek
zaprojektowanych pod tym ktem i dostpnych
na rynku.
Zgrzewanie garbowe elementw o ksztacie
prta, takich jak ruby czy zaczepy (koki).
Zgrzewanie garbowe elementw rurowych
(zcza T i krzyowe), a take sworzni,
uebrowania i krzywek.
Zgrzewanie krzyowe drutw.

Zgrzewanie liniowe

Metoda przede wszystkim
umoliwiajca wykonywanie
szczelnych zgrzein czcych
blachy. Zgrzewanie liniowe jest
procesem cigym, w ktrym
elektrody krkowe oddziauj na
elementy robocze ustawione
(zazwyczaj) na zakadk.

Zgrzewanie doczoowe oporowe
Metoda typowo uywana do czenia prtw i drutw. Zgrzewane elementy s
ustawiane tak, aby si stykay powierzchniami czoowymi. Gdy zostanie wywarty
docisk, jest wczany przepyw prdu zgrzewania; powierzchnie czoowe s
nagrzewane i w wyniku procesu powstaje rwnomiernie spczone zcze.
Zgrzewanie doczoowe iskrowe

Zgrzewane elementy s ustawiane tak, aby si stykay powierzchniami czoowymi. W
procesie zgrzewania doczoowego iskrowego mona wyrni nastpujce etapy:
podgrzewanie wstpne, wyiskrzanie i spczanie. Podgrzewanie jest wykonywane
przy niewielkim docisku. Gdy tylko zcze si nagrzeje, nastpuje etap wyiskrzania, w
ktrym jest wypalany materia powierzchni zcza, w wyniku czego uzyskuje si
gadk, czyst powierzchni. Gdy zostanie usunity naddatek przeznaczony na
wyiskrzanie, nastpuje etap spczania, w ktrym powstaje wypywka zawierajca
stopiony i utleniony metal.
Przykady elementw zgrzewanych doczoowo iskrowo: prty, ogniwa acuchw,
szyny i rury.

Spajanie tarciowe z przemieszaniem

Spajanie tarciowe z przemieszaniem to metoda, w ktrej wystpuje pena
penetracja w stanie staym. Metoda ta moe by uywana do spajania
materiaw metalowych - obecnie gwnie aluminium - bez osigania punktu
topnienia.
Metoda ta zostaa wynaleziona, opatentowana i przygotowana do
zastosowa przemysowych przez Instytut Spawalnictwa w Cambridge
(Wielka Brytania). W metodzie tej cylindryczne narzdzie z wyprowadzonym
trzpieniem i zaopatrzone w konierz jest wprowadzane w ruch obrotowy i
powoli zagbiane w obszar zcza midzy dwoma ustawionymi czoowo
elementami. Elementy te musz by zamocowane do podpierajcej pyty,
tak aby nie mogy si rozsun. Wskutek tarcia narzdzia o powierzchnie
zcza jest generowane ciepo, w wyniku ktrego mikn powierzchnie
czonych elementw (nie jest jednak osigany punkt topnienia) i narzdzie
moe si przemieszcza wzdu linii zcza. Uplastyczniony materia
przepywa do tylnej krawdzi trzpienia narzdzia, gdzie wskutek
oddziaywania konierza i trzpienia nastpuje przemieszanie. Stygnc,
przemieszany materia tworzy zcze midzy spajanymi elementami.
Spajanie tarciowe z przemieszaniem moe by wykorzystywane do czenia
blach i pyt aluminiowych bez wprowadzania spoiwa i bez stosowania gazw
osonowych. Metod t mona czy materiay o gruboci od 1,6 mm do 30
mm, uzyskujc przy tym pen penetracj oraz zcze wolne od porowatoci i
wewntrznych pcherzy. Co wicej, mona uzyskiwa jednorodne zcza z
minimalnym odksztaceniem take i w wypadku stopw aluminium uwaanych
za trudno spawalne przy uyciu konwencjonalnych metod. Stosujc spajanie
tarciowe z przemieszaniem czono pomylnie rnorodne stopy aluminium (z
serii 2xxx, 5xxx, 6xxx, 7xxx i 8xxx), a take stopy Al-Li. Ostatnio
zademonstrowano take wykorzystanie tej metody do spajania oowiu, miedzi,
magnezu, a nawet stopw tytanu.
Zalety pocze zgrzewanych:
1. Dua wydajno zwizana z moliwoci
automatyzacji procesu
2. Dua wytrzymao mechaniczna poczenia
3. Moliwo czenia rnych metali.
Wady pocze zgrzewanych:
1. Stosunkowo wysoki koszt procesu zgrzewania
2. Niemoliwo czenia materiaw
nieodpornych na nacisk powierzchniowy.
Poczenia lutowane


Poczenie lutowane polega na zczeniu czci metalowych za pomoc
stopionego atwo topliwego metalu zwanego lutem, ktry wprowadza si w
szczelin midzy czone czci. Lut nastpnie krzepnie i czy czci. Przy
lutowaniu nie wystpuje nadtapianie czonych czci. Wytrzymao
poczenia lutowanego jest na og duo sabsza ni wytrzymao pocze
dotd omawianych. W zwizku z tym lutowanie stosuje si gwnie tam,
gdzie dua wytrzymao nie jest wymagana np. w tradycyjnej elektronice.
Bardzo wane w lutowaniu jest odpowiednie przygotowanie czonych
powierzchni. W zalenoci od rodzaju uytego lutu rozrniamy:
1. Lutowanie mikkie temperatura topnienia lutu jest mniejsza od 700K.
Jako luty mikkie s stosowane stopy cyny i oowiu.
2. Lutowanie twarde temperatura topnienia lutu jest wiksza od 800K.
Luty twarde s to przewanie stopy miedzi i cynku.
3. Lutowanie szlachetne gdzie jako lutu uywa si srebra lub zota.
Poczenia klejone


Poczenie klejone polega na zczeniu czci za pomoc ciekej
substancji zwanej klejem, ktra twardnieje i czy obie czci.
Najwaniejsz spraw w procesie klejenia jest dobr odpowiedniego
kleju do czonych substancji oraz odpowiednie przygotowanie
czonych powierzchni. Ze wzgldu na sposb czenia poczenia
klejone dzieli si na nakadkowe i ukosowe (rysunek poniej).